Lokman Polat

lokmanpolat2000@yahoo.se

 

 

SPAS JI MALPERA LOTIKXANÊ RE

 

Demeke dirêje ku di malpera Lotikxanê de dinivîsim. Spas ji Lotikxanê re ku ev îmkan dane min û nivîsên min weşandin. Herweha spas ji xwendevanên Lotikxanê re ku nivîsên min xwendin û car caran rûbirû û bi mailan dîtinên xwe ji min re gotin.

 

Ji bo ku min dest bi nivîsîna pirtûkeka li ser navçeya Licê kiriye û ez bi nivîsîna pirtûkê re mijul dibim, lewre jî ez nikarim nivîs bigîşînim malpera Lotikxanê. Ez doza lêborînê dikim. Bila birêvebirên Lotikxanê û xwendevanên Lotikxanê min bibexşînin, êdî ez nikarim nivîs bişînim. Lê, ez ê dîsa piştgirî bikim û ji bo xwendevanên kurd, carna nivîs bişînim.

 

Ez gelek girîngî didime nivîsîna pirtûka xwe ya li ser Licê. Ez dixwazim dîmeneke ji navça Licê pêşkêşê xwendevanên kurd bikim. Licê navçeyeke bi navûdeng e û li bakurê Kurdistanê navçeya herî girîng e û ya herî pir bûyer lê hatiye qewimandin. Ez bi şansim ku min herçar parçeyên Kurdistanê dîtiye. Ez li temamê bajar û navçeyên bakurê Kurdistanê geriyam, herî pir leşkerên Ordiya tirk li navçeya Licê û li Şirnaqê hene.

 

Ji dema serîhildana Şêx Saîd Efendî ê nemir heta îro gelek Liceyî ji bo doza netewa kurd û Kurdistanê şehîd ketine. Di dema serîhildanê de gelek gundên Licê hatibûn şewitandin û li navçeya Licê, li ”Çarşiya Genim” serê leşkerên Şêx Saîd Efendî bi serê daran ve hatibûn eliqandin. Leşkerên Ordiya tirk li çiya çiqas şerkerên kurd bikujta, serê wan jê dikir û dianiya li Licê bi serê darê ve dikir. Wê demê zilm û zordariyeke nedîtî ji alî generalên tirk Alî Barut ve li Licê hate pêkanîn.

 

Dema şerê qirêj de jî Licê du car hate şewitandin. Gelek xort û keçên ciwan yên Liceyî li Licê û li çiyan hatin şehîdkirin. Ez ê di pirtûka xwe de behsa şehîdên doza kurd û Kurdistanê yên ji dema serîhildana Şêx Saîdê nemir heta dema niha bikim. Ez ê behsa bûyerên girîng ku li Licê hatine pêkanîn bikim. Ez ê behsa rewşa siyasî ya li Licê ji salên heştêyî heta îro bikim. Behsa kes û malbatên welatparêz û şexsiyetên siyasî û nivîskarên Liceyî bikim.

 

Ez ê bi şêweyeke berfireh pirtûka li ser Licê amade bikim, ez ê dîroka Licê, navdarên Licê, malbatên Licê, têkoşerên Licê, Şehîdên Lîceyî û sîyasrtmedarên Licê binivîsim. Ez ê wisa binivîsim ku, sed sal paşê dema yek pirtûkê bixwîne, bizanibe ku sed sal berê li Licê çi bûye, çi bûyer pêk hatiye, kî şehîd ketiye, kî şoreşgerî kiriye, kî ketiye hepis û zindanan, kî li sirgûnê çûye ser heqiya xwe, kî bûye nivîskar, kî bi zimanê kurdî nivîsiye, kî ji bo têkoşîna netewî û demokratîk çi bedêl daye, li Licê kîngê komeleyên sivîl hatine damezrandin, buroya riya azadî kîngê vebû, kîjan partî û rêxistinên kurd li Licê hebûn, kî serkêşiya wan dikir? Çima Apoyiyan li gundê Licê – li Fîsê- kongre çêkirin? Şeva duwanzeyê Îlonê, dema darbeya Kenan Evren çêbû, sekreterên kîjan partî û rêxistinên kurd li Licê bûn? Rastiya Licê û rewşa Licê ya siyasî, aborî û civakî çibû? Ez ê binivîsim.

 

Ji ber sedemên nivîsîna pirtûkê, ez ê xatir ji xwendevanên malpera Lotikxanê bixwazim. Weke min li jor gote, ez ê car caran dîsa bi nivîsên xwe merhaba bidime xwendevanên kurd..

 

Ez sala nû ya xwendevanên Lotikxanê û ya hemû kurdan pîroz dikim

 

08/12/2007-Stockholm

 

Nivîsên berê

 

WEŞANÊN DU ZIMANÎ

 

Weşanên kurdan, anku kovar, rojname û pirtûkên ku partî û rêxistinên kurdan derdixin divê bi kurdî bin. Divê partiyên kurdan bi kurdî siyaset bikin. Siyasetmedarên kurd dev ji siyaseta bi zimanê fermî ya dewleta dagirker berdin.

 

Gelek weşanên kurdan bi du zimanan derdiket û hêj jî hinek kovar û rojname bi du zimanan – bi tirkî û kurdî – derdikevin. Bi min, divê dev ji du zimanan weşanê berdin. Kovar yan rojnameke yan bila bi tevahî kurdî be û yan bila bi tevahî tirkî be.

 

Ozgur Gundem tevahî bi tirkî ye, Azadiya Welat tevahî bi kurdî ye, ev baş e. lê, Ozgur Polîtîka, Deng, Dema Nû, Roja Kurd, Demokrat û hwd, bi kurdî û tirkî ne, ev nebaş e. Kes, derdor û siyasetên ku weşanên du zimanî derdixin, bila kuma xwe daynin ber xwe û bifikirin. Kovar yan rojnamê ji bo çi derdixin? Hedef û armanca wan çiye? Bi kovar û rojnamê ji çi re xizmet dikin? Ew weşan haceta çi ye û hwd…….

 

Heger pêwîstiya wan bi weşana du zimanî heye, bila du weşanên cuda bi herdu zimanan derxin, nekû weşaneke bi du zimanan.Navê kovarên xwe bi kurdî datînin û nivîsên tê de bi tevahî tirkî ye. Weha nabe. Divê kovarên ku navên wan kurdî ne, bila nivîsên wan jî kurdî bin, ji bo tirkî jî bila bi navê tirkî û nivîsên tirkî kovar û rojname derxin.

 

Zimanê kurdan anku kurdî netenê zimanê nivîsîna helbest, çîrok û romanan e. Bi zimanê kurdî çawa ku edebiyat tê kirin, herweha bi kurdî felsefe jî tê kirin, siyaset jî tê kirin, gotarên îdeolojîk, polîtîk û teorîk jî tê nivîsîn. Yanî mirov dikare bi kurdî hemû cure gotarên felsefî, nivîsên îdeolojîk û teorîk yên siyasî û nirxandinên edebî û rewşenbîrî binivîse.

 

DEWLETA TIRK HAR BÛYE

 

 

Li Tirkiyê li ser navê ”dijê terorê” li dijê kurdan dijayetiyeke gur tê kirin. Ev dijayetî bi destê dewleta dagirker a tirk, bi pêşevatiya generalên faşîst yên ordiya mîlîtarîst û bi tevgera hemû cure tirkên kemalîst, faşîst, nîjadperest, olperest û şoven tê kirin. Ne tenê dewleta tirk li hemberê kurdan har bûye, herweha civata tirk, hemû cure tirkperest, yanî ji zar û zîçan bigir, heta çep û olperestên tirkan bi yek dengek li dijê kurdan derdikevin, dijminahî dikin.

 

Dijayetiya kemalîst û olperestên nîjadperest yên tirk ji nîjadperestiya spîyên Afrîka başur yên berê û faşîstên Nazîyan xirabtir e. Bi qasê ku nîjadperestên kemalîst yên tirk li dijê kurdan in, li cîhanê tu miletek ewqas li dijê miletekî din nîn in. Serfermandarê faşîst yê ordiya hov Buyukanit dibêje ”Em ê êşeke nedîtî bi wan bidine kişandin.” Êşê bi kî dide kişandin? Bi kurdan dide kişandin. Kîn û xereza nîjadperestên tirk ya li hemberê kurdan gihîştiye radeya herî bilind. Masmedia wan, rojnamayên wan yên rojane û bi sedan kanalên televizyonên tirk li dijê kurdan vedireşin, weşanên heqaretwarî dikin, li hemberê kurdan kîn û nefretê belav dikin.

 

Hedefa dewleta tirk û dijayetiya nîjadperestên tirkan Kurdistana azad e, anku başurê Kurdistanê ye. PKK behane ye. Dewleta tirk ji destkevtiyên kurdên başur û pêşveçûna başurê Kurdistanê ditirsin. Ew ji xwe re PKK-ê xeter nabînin, Kurdistaneke federe yan jî serbixwe ji bo xwe xetera herî mezin dibînin. Loma jî bi behaneya PKK-ê êrişkariya başurê Kurdistanê dikin.

 

Heger dewleta tirk bi tang û topan, bi balafiran êrişê başurê Kurdistanê bike, ev dibe sedema şerêke mezin. Ji vî şerî ne tenê kurd herweha dewleta tirk jî dê zirarê bibîne. Ordiya dewleta tirk a milîtarîst ordiyeke hov e, barbar e. Ew êrişê Kurdistana azad bikin, ev dê ji bo kurdên başur felaket be. Ew dê gund, navçe û bajaran xirab bikin. Destkeftiyên kurdên başur ji holê rakin û dê bixwazin heta bajarê Kerkûkê dagir bikin. Ji xwe sixûrekî ku xwedê giravî rewşenbîre û eqilmendiya dewletê dike, dibêje ”Divê artêş biçe Kerkûk û Musulê zeft bike. Heger wir zeft neke, dê Diyarbekir ji dest biçe.” (Binêrin beyana Prof. Yalçin Kuçuk)

 

Êriş kirin û nekirina dewleta tirk bi helwesta Amerîka ve girêdayî ye. Di pêncê meha bê de serokwezîrê dewleta tirk Receb Teyib Erdogan – ku bi eslê xwe Gurcî ye – diçe Amerîkayê û bi serokê Amerîka Bush re hevdîtin pêk tîne. Encama vê hevdîtinê radeya êrişa dewleta tirk diyar dike. Heger Amerîka nexwaze û tirk dîsa jî –di gel ku Amerîka naxwaze – bi serê xwe tevbigere û êriş bike, ev ji bo dewleta tirk destpêka têkçûnê ye. Lê, heger Amerîka ji bo êrişa Îranê alîkarî ji dewleta tirk wergire, çavên xwe ji bo êrişa tirkan bigre û bê helwest bimîne ev ji bo kurdan xeter e.

 

Hefteya pêşiya me, hevdîtina serokwezîrê Tirkiyê û serokê Amerîkayê ji bo pêşeroja netewa kurd gelek girîng e. Heger dewleta tirk harbûna xwe li dijê Kurdistana azad pêk bîne, divê kurdên herçar parçeyên Kurdistanê bibine yek deng û yek reng û ne tenê li ser axa Kurdistanê, li temamê cîhanê dijê dewleta tirk derkevin. Êrişa dewleta har û hov ji bo kurdan xetera man û nemanê ye û lewre jî divê li dijê dewleta tirk hemû cûre şer û çalakî bê dayin.

 

30 / 10 / 2007

 

 

 

XWELÎ LI SERÊ WAN BE

 

 

Di nav xelkê de gotinek heye, dibêjin ”Xwelî li serî be” yan jî ”xwelî li serê wan be.” Ev gotin ji bo kesên nebaş, yên ku kêrê tiştekî nayên û ji tiştek re nabin, karekî baş nakin û kesên tewş re tê gotin. Mirov dikare vê gotina gelêrî ji bo dewlemendên kokkurd ku dijminê eslê xwe ne bibêje.

 

Medya nîjadperest, şoven û faşîst a tirk ji bo milîtarîzmê, ordiya kemalîst a dagirker hîn bêtir xurt bike, li ser navê ”Terorle mucadele kahramanlarina destek kampanyasi – Kampanya alîkariya lehengên li dij terorê têdikoşin” Lê hûn vê weke kampanya lehengên kul i dij kurdan şer dikin bizanibin. Bi vê kampanyê ”Vakfa mehmetcik” re anku ji ordiya dagirker re alîkarî dicivînin. Televizyona bi navê ”Haber Turk” serkêşiya vê kampanyayê dikşîne û lîsteya kesên ku alîkarî dane ordiyê weşand. Di nav lîsteya alîkariyê de gelek kesên kokkurd ku têne nas kirin hene û ji wan heryek bi hindikayî sed hezar ytl – sed milyar tl – dane ordiya milîtarîst û hov.

 

Perê ku ji bo ordiyê tê civandin li hemberê gelê kurd tê bikar anîn. Generalên hov bi wan peran hîn pirtir çek û sîlah distînin û hîn pirtir kurd dikujin. Kesên dewlemend ku bi peran alîkariya ordiyê dikin, dewlemendên bêesl û fesl in, pozneşewitî ne, bêşexsiyet in, durû ne, xaînê gel û welatê xwe ne, dijminê netewa xwe ne.

 

Bi pereyên wan kurd têne kuştin. Di nav wan kurdên ku têne kuştin de mirovên wan, hemşeriyên wan, gundiyên wan, pismamên wan, kesên ji eşîra wan, ji malbata wan, bi kurtahî ji miletê wan însan hene û bi perê wan têne kuştin.

 

Li cîhanê bi qasê bi şexsiyetiya dewlemendên kurd dewlemendên tu welatî tunin. Dewlemendên xelkên cîhanê li miletê xwe, li welatê xwe, li dewlemendiya ser erd û bin erdê welatê xwe, li bazara xwe ya bazirganiyê xwedî derketine. Lê dewlemendên kurdan li hêjayî û hebûnên welatê xwe xwedî derneketine.

 

Li bakurê Kurdistanê çîneka millî – netewî – pêk nehat. Çîna ku bi dagirkeran re hevkarî kir û bakurê Kurdistanê kire bazara malên dagirkeran anku çîneka bazirganî ya şirîkên dagirkeran, çîneka hevkarên dewleta dagirker ku ji dewletê re xulamî û sîxurî dike û çîna kompradoran pêk hat. Evana dijê doza netewa kurd in. Xaînê gel û welatê xwe ne. Xulam û şirîkê dewleta dagirker in. Bêşexsiyet û rûreş in.

 

Kesên dewlemend yên kokkurd ku gelekên wan xwedî holdîng û şirketên mezin in, hinekên wan dengbêjin, stran dibêjin û hatiniya wan gelek e, ji ordiya hov a dagirker re dibine alîkar, lê ji gelê xwe re, ji şehîdên welatê xwe re, ji feqîr û fiqarên bakurê Kurdistanê re nabine alîkar. Li doza netewa kurd û li zimanê kurdî xwedî dernakevin. Berjewendiyên xwe yên şexsî li ser hemû tiştan digrin.

 

Yilmaz Erdogan heta ji ordiyê re alîkarî dike, bila ji feqîrên Hekarîyê re alîkarî bike. Îbrahîm Tatlîses bila ji belengazên Rihayê re alîkarî bike. Fînans kapîtalîstên kokkurd, yên xwedî holdîngan bila li bakurê Kurdistanê fabrîqe û karxane vekin, bila weşana rojname û televizyonên kurdî amade bikin. Li temamê cîhanê ji bo ticaretê – bazirganiyê- be jî şirket, holdîng û kesên dewlemend kovar û rojname diweşînin, kanalên televizyonan vedikin. Çend kesên dewlemend yên kokkurd ku kanalên televizyonan vekirine, ew jî di xizmeta zimanê tirkî û tirkayetiyê de ne. Ev kanalên televizyonan ji bo doza netewa kurd tu xizmeteke pêk neanîne û naynin jî.

 

Loma jî bi qewlê gotina xelkê, xwelî li serê wan û dewlemendiya wan be. Ji tiştek re nabin. Dijminê netewa xwe ne, kole û xulamê dagirkeran in.

 

22/19/07

 

 

HÊJAYIYÊ EDEBIYATA KURDÎ

 

Romannivîserê kurd ê nûjen, dostê min Mehmet Uzun çû ser heqiya xwe. Gelê kurd û herweha edebiyata kurdî hêjayiyekî xwe wenda kir. Ew xebatkarekî û berhemkarekî çand, ziman û edebiyata kurdî bû. Ez gelek li ber wefata wî ketim, êşiyam, xemgîn bûm. Ez li Amedê – Diyarbekirê- du hefte beriya mirina wî pê re axifîm û gotinên wî di gohên min de, di heş û mejiyê min de ye.

 

Dema ew nexweş bû, min bi sernavê ”Tarîtî û Ronahî” nivîseke nivîsîbû û min di nivîsa xwe de behsa nexweşiya wî – qanser – û berxwedana wî ya li hemberê nexweşiyê kiribû. Min nexweşiya qanserê bi tarîtî û berxwedana wî bi ronahîyê nav kiribû. Min bi gotineke nivîskara jin Susan Sontag dest bi wê nivîsa xwe kiribû. Susan Sontag gotibû  ”Nexweşî rûyeke reş ê jiyanê ye.” Min jî hêvî û daxwaz kiribû ku rûyê reş ê jiyanê têk biçe û berxwedana li hember reşiyê anku ronahî bi ser bikeve. Lê çi heyf ku rûyê reş ê jiyanê anku tarîtî bi ser ket û nivîskarê hêja Mehmet Uzun ji nav me bir.

 

Mehmet Uzun xwedî hinek xisûsiyetên taybet bû. Ev xisusiyetên wî di herkesî de tunebû. Ew însanekî xweşbîn û dostekî rasteqîn bû. Wî bi însanan re têkiliyên germ dadaniya û di hêla têkiliyên însanî de gelek serketî bû. Ew bûbû weke serkaniya moraldayinê û tim moral dida nivîskarên ciwan û wan teşwîqê kurdî nivîsînê û xwendinê dikir. Dema wî min bidîtana pirsa wî ya ewil ev bû ”Tu çi dinivîsî? Ka pirtûkek nû amadeye yan na?” Min hefte beriya mirina wî jê re got : ”Pirtûka min a nû li çapxanê ye. Hetanî heftek, deh rojan dê derkeve.” Gelek keyfa wî hat û wî ez pîroz kirim.

 

Mehmet Uzun dostê min bû. Di tu demê de navbera min û wî xirab nebû, her navbera me baş û xweş bû. Di jiyana min a nivîskariyê de û di xebata min a çandî û edebî de yê ku herî pir bi min re bû alîkar, moral da min û min teşwîqê nivîsînê kir, Mehmet Uzun bû. Dema ew li rojnameya Kurdistan Press-ê dixebitiya, min jî bi hewes, bi şewq û heyecaneke ciwantiyê dest bi nivîsîna kurteçîrokên kurdî kiribû. Min bi kurdî kurteçîrok dinivîsand. (Wê demê weke niha ewqas pir kesan bi kurdî nivîs nedinivîsand. Ew dem kompîtur nû derketibû û înternet tunebû. Yên ku bi kurdî dinivîsandin çend kes bûn.) Mehmet Uzun min û kesên weke min ku dixwestin bi kurdî binivîsin teşwîkê nivîsîna kurdî dikir. Di pêvajoya weşana rojnama Kurdistan Press-ê de gelek nivîs û kurteçîrokên min yên kurdî –bi teşwîqa Mehmet Uzun- di rojnama Kurdistan Press-ê de hate weşandin. Pirtûka min a bi kurdî ya yekem (navî Evîn û Jiyan e û têde çardeh kurteçîrokên kurdî hene) bi alîkariya wî hate weşandin. Wî ji bo pirtûka min a bi navê ”Evîndar” pêşgotin nivîsî û min pêşgotina wî di pirtûka xwe de weşand.

 

Mehmet Uzun hejayiyeke edebiyata kurdî ye. Li Cîhanê, Tirkiyê û Kurdistanê edebiyata kurdî herî pir bi berhemên wî hatiye naskirin. Dema ez li welat bum, ez çûm kîjan dikanê pirtûkfiroş pirtûkên wî yên bi kurdî û tirkî li wir hebû. Min bi gelek xwendevanên Unîversîteyan re, bi pirtûkfiroş û weşangeran re, bi rewşenbîr û nivîskaran re têkilî danî, hemûyan jî bi rêz û dilxweşî behsa Mehmet Uzun û berhemên wî dikirin.

 

Karker, xebatkar, birêvebir û berpirsiyarên weşanxane, kovar û rojnameyan û xwendevanên wî yên ku ez wan nas dikim û tevahiya gelê kurd, hemû jî xemgînin, li ber mirina wî ketin. Wî bi berhemên xwe xwe kire nemir. Ew dê her di dilê gelê kurd û xwendevanên xwe de bijî.

 

Bila serê malbata wî û gelê kurd sax be...

 

 

 

BIRYAN Û SAVARA KURDAN

 

Ez li gelek welatên cîhanê geriyame, min li tu ciheke ”tenûr” û nanê tenûrê nedîtiye. Tenûr tenûra kurdan e. Mucîdê çêkirina ji mast dew û rûn jî kurd in. Kurd di meşkan de mast diçelqînin û dikin dew û li ser dew rûnê taze heye. Mast, dew, çortan û herweha gelek tiştên din aîdê kultura kurdan e.

 

Kedîkirina Beraz’an cara pêşîn li Kurdistanê pêk hatiye. Di gel ku ola Îslamî xwarina goştên Beraz’an qedexe kiriye jî, li çîyayên Kurdistanê hêj jî Berazên kovî hene. Yekî Licî di gundê ”Akro” de bi çavên serê xwe beraz dîbû. Li cem me ji Beraz re ” Wehş” dibêjin, bi tirkî jî jê re ”Domuz” dibêjin.. Gelek heywanên din jî ji alî kurdan ve, li Kurdistanê hatine kedîkirin.

 

 “Mast” jî cara pêşîn ji alî kurdan ve hatiye çêkirin. Mast û çeqilmastê kurdan meşûr e. Lê, çi heyf ku; tirkan mastê kurdan jî ji xwe re kirine mal, jê re gotine “Yogurt” û bi vî navî ketine bazara dinê – cîhanê – û bazirganîya wê kirine. Ji xeynê kurdan tu gelek, milletek nizane “Savar” çêbike. Mucîdê Savarê kurd in û ev xwarin xwarina millî –netewî – a kurdan e. Tirkan wê jî ji xwe re kirine mal. Wan navê Savarê kirine “Bulgur” û bi riya bazirganîyê li dinê –cîhanê – belav kirine.

 

Ez li Stockholmê çûm restorantê. Min li lîsteya navên xwarinan mêze kir, xwarina bi navê ”Biryan” hebû. Ez ji xwe re mam şaş. Swêdî nizanin biryan çiye û di nav xwarinên wan yên netewî de ev xwarin tune. Gelo aşpêjê wan likur çêkirina vê xwarinê fêr bûbû? Garsonê restorantê Swêdî bû. Min jê pirsî ku aşpêşê wan swêdî ye yan biyanî ye? Wî got ”aşpêş hîndî ye, ji Hîndistanê ye.” Min paşî bi aşpêj re xeber da. Wî got ”Xwarina biryan li Hîndistanê tê çêkirin. Xwarina hîndîyan e.” Min jê re got ku li bajarê Kurdistanê anku li Bedlîsê û Sêrtê ev xwarin tê çêkirin û navê xwarinê jî heman nav e, yanê biryan e. Aşpêj got ”wisane yan me ji kurdan biryanê girtiye yan jî wan ji me girtine.” Êdî rastiya wê çiye, ez jî nizanim. Lêbelê biryan xwarineke xweş e.

 

Li Swêdê bi sedan kovar hene. Her kovar li gor babetek e. Kovara xwarinê, aşpêjiyê jî heye. Di vê kovara xwarin û aşpêjiyê de danasîna ferhenga aşpêjî ya cîhanê tê weşandin. Di çend hejmarên wê de ji metbexa kurdan çend xwarin hatin danasîn. Li gorê nirxandina nivîskarên kovarê ” şaristanî bi destê jinên vî welatî hat zayin, nan li vî welatî cara yekem hat lêdan, ajel û sewal li ser vî xakî hatin kedîkirin, mast li vî welatî cara yekem hamin bû! Bi kurtî: Kurdistan buhuşta serzemîn bû...”

 

Di gel hêjayiyên civakî, hebûnên dîrokî û şaristanîya welatê me, çi heyf ku ji ber sedemên sîyasî û konjukturî di dema îroyîn de welatê me paşve maye û hilberînên nû neafrîne, îcadên nû pêk nayne. Ji ber rewşa statuya kolonyalî ya welatê me, ji bo nebûna dewletbûnê, welatê me paşve ma û kete rewşeke xirab.

 

Helbet dê ev gel û welat azad û rizgar bibe û dîsa ji şaristanîya cîhanê re xizmet bike.

 

 

 

ÇIL ROMANNIVÎSERÊN KURD

 

 

Li gorê romanên kurdî / kurmancî yên ku hatine weşandin, çil romannivîserên kurd hene ku heta niha bi kurmancî roman nivîsîne. Herçiqas hejmara romannivîseran çilin jî, (hejmara romannivîseran ji çilî zêdetirin, lê min çil romannivîser hilbijart) romanên ku bi kurmancî nivîsîne nêzîkê sedî ne.

 

Bi zaravayê Zazakî û Soranî jî hinek roman hatine nivîsîn, lê neewqas pir in. Bi Zazakî sê, çar roman û bi soranî jî neh, deh roman hene û hew. Lêbelê bi kurmancî gelek roman hene û hêj jî herî pir romanên kurdî bi kurmancî tê nivîsîn.

 

Di nav romannivîserên kurd yên ku bi kurmancî roman dinivîsînin de yê ku herî pir roman nivîsîne, Mehmed Uzun, Ereb Şemo, Lokman Polat, Elîyê Evdirrahman, Mahmûd Baksî, Medenî Ferho, Laleş Qaso û Silêman Demir in.

 

Li ser van çil romannivîserên kurd hêj pirtûkeke lêkolînê nehatiye nivîsîn. Li ser romanên çil romannivîseran analîzeke tevahî nehatiye kirin. Hêj jî antolojiya romana kurdî nehatiye weşandin. Min li ser hinek romanên kurdî / kurmancî bi navê ” Bîst Romanên Kurdî ” pirtûkeke nirxandinê nivîsî û weşand. Ew pirtûk antolojî nîn e, pirtûka danasîn û nirxandina bîst romanên kurdî ye. Loma jî bila nebe sedema rexneya ku çima di pirtûkê de hinek roman hene û hinek tunin. Pirtûka nirxandina ”Bîst Romanên Kurdî” destpêkeke û ez hêvîdarim ku dê demên pêş de hinek kesên ku romanên kurdî dinirxînin û analîz dikin, dê li ser çil romannivîser û romanên kurdî pirtûkên xwe yên lêkolînî amade bikin û biweşînin.

 

Ji bo helbesta kurdî du pirtûkên antolojiya helbestên kurdî li Stenbolê hatine weşandin. Li ser kurteçîrokên kurdî jî du pirtûkên antolojiya çîrokên kurd hatin weşandin. Yek jê bi kurdî / kurmancî bû û yek jê bi tirkî bû. Ez hêvîdarim ku rojeke li ser romana kurdî jî antolojiyeke romana kurdî bê weşandin.

 

Li cîhanê gelek lêkolînvan li ser jiyan û berhemên nivîskaran pirtûk amade dikin û diweşînin. Pirtûkên biyografîk yên nivîskarên cîhanê ji alî xwendevanan ve gelek tê xwendin. Pirtûkên jiyan û berhemên nivîskarên cîhanê du hêlên nivîskar bi mirov dide nasîn. Hêleke wan ê însanî û jiyana wan û hêla wan a xebatkarî û berhemên wan yên edebî bi xwendevanan dide zanîn. Xwendevan bi pirtûkên biyografîk yên nivîskaran wan ji nêzve nas dikin û di derbarê hemû berhemên wan de dibine xwedî agahdariyeke berfireh.

 

Di nav kurdan de ev tişt hêj pêk nehatiye. Tenê birêz Dr. Omer Uluçay li ser jiyan û berhemên nivîskarê kurd Mehmed Uzun bi navê ”Mehmed Uzun Kitabi” pirtûkeke amade kiriye û weşandiye. Ev pirtûka wî ya hêja ji bo pirtûkên weha bi vî rengî destpêk e. Ev pirtûk dikare bibe mînak jî bo amadekirina pirtûkên din yên li ser nivîskarên kurd.

 

Di esasê xwe de xwendevanên kurd yên li Unîversîtan dixwînin, dikarin tezên xwe yên doktorayê li ser jiyan û berhemên nivîskarên kurd amade bikin. Bi min jiyan û berhemên nivîskarên klasîk yên edebiyata kurdî, herwekî Melayê Cizîrî, Elîyê Herîrî, Ahmedê Xanî, Feqiyê Teyran, û jiyan û berhemên nivîskarên kurd yên Kafkasyayê, herwekî Ereb Şemo, Heciyê Cindî, Eliyê Evdirahman û ji bakurê Kurdistanê jiyan û berhemên gelek nivîskarên kurd dikare bibe mijara naveroka tezên doktorayê yên xwendevanên Unîversîteyan..

 

 

 

 

SIYASETA SERDEMA NÛ

 

Siyaseta serdema nû ne weke siyaseta esra  bîstan  e. Siyaseta sedsala bîst û yekan ji hemû cure siyasetên berê cuda ye. Çawa ku siyaseta cîhanê hatiye guhertin, divê siyaseta kurdan jî li gor rewşa cîhanê û bi şêweyeke rasyonalîst bê guhertin. Siyaseta kurdên başur li gor serdema nû û bi şêweyeke eqilane hatiye pêkanîn. Divê ya kurdên bakur jî weha bê pêkanîn.

 

Li cîhanê stratejiya hêzên çep jî tê guhertin. Di nav hêzên Marksîst de bandora Lenînîzm û Stalînîzmê hatiye şikandin. Êdî hêzên Marksîst dizanin ku Lenînîzm û Stalînîzm, Marksîzm nîne. Dîtin û ramanên Marksîzma rasteqîn û Stalînîzm û Lenînîzmê ji hev cuda ne.

 

Têkçûna Sovyetê têkçûna Lenînîzm û Stalînîzmê ye. Têkçûna li ser navê Sosyalîzmê damezrandina kapîtalîzma dewletî ye. Têkçûna dîtinên Lenîn yên ku digot ”li welatên feodal û nîv feodal bi riya nekapîtalîzmê dikare sosyalîzm bê damezrandin.” Di welatên paşvemayî de, li komarên turkî yên asya navîn de ku civakên wir koçber, gavan û şivanên li ber garana dewaran û di çadiran de dijiyan, dê çawa sosyalîzm bihatana damezrandin.

 

Li gorê hinekan têkçûna Sovyetê – Lenînîzmê – ji bo hêz û tevgerên çep yên cîhanê felaketeke. Lê, bi min na, ne wehaye. Dîtin û ramanên Lenînîzmê ji tiştek re nebû. Ji bo cîhanê re nebû çareserî û ji bo kurdan jî bû xeter û zirarê da kurdan. Sîstema kul i ser ramanên Lenînîzmê bi destê Stalîn hate pêkanîn dîktatoriyeke bê vate û tewş bû. Xelkên Sovyeta berê û gelên cîhanê ji dîtin û ramanên Lenînîst zirarê dîtin.

 

Sazûmana ku li ser navê Marksîzmê û Sosyalîzmê hate pêkanîn sosyalîzm nebû, dîktatoriyeke zilimkar, sazûmanekî antî-demokratîk û ji hêla aborî ve kapîtalîzma dewletî bû. Di sazûmana – dûzena – kapîtalîzma dewletî de dewlet her xurt dibe û civak qels dibe. Civak dibe koleyên dewletê û ji bo xurtbûna dewletê kar dike. Her tişt aîdê dewletê ye û kaymaxa wê jî mîlîtarîst û sivîl burokrat dixwim. Burokrat di nav xenîmetê de dijîn û civak tazî û birçî, nanoziko dijîn.

 

Têkçûna Sovyetê ji bo gelên rojhilata navîn û bi taybetî ji bo kurdan jî baş bû. Sovyet alîgir û piştgirê dewletên statukoperest yên rojhilata navîn bû. Sovyetê piştgiriya Iraq û Suriyê dikir. Bi saya alîkariya Sovyetê partiya Baas li ser hikûm dima û civakê dipeliçiqand, li ser gelê kurd zilm û zordarî dikir. Sovyetê çek didane Haviz Esat û Saddamê dîktator. Bi çekên Sovyetê li başurê Kurdistanê kurd dihatin kuştin. Siyaseta Sovyetê ya derveyî siyaseteka li dij gelên bindest bû, siyaseteka şaş û tewş bû. Wan bi siyaseta xwe ya şaş tenê berjewendiyên dewleta Sovyetê parastin û berjewendiyên gelên bindest binpê kirin.

 

Li rojhilata navîn xelkê ku herî pir ji siyaseta Sovyetê zirar dîtin kurd bû. Di damezrandina komara Tirkiyê de, Sovyetê çek û zêr û pere da M. Kemal. Sovyetê tu serîhildaneke kurdan neparast û piştgiriya wê nekir. Sovyetê kurdên rojhilatê Kurdistanê, komara Mehabatê kire qurbana petrola Îranê. Sovyetê kurdên başurê Kurdistanê kire qurbana Saddamê dîktator. Sovyeta li tu perçeyeke Kurdistanê piştgiriya kurdan nekir û doza netewa kurd neparast. Wan dîtina piştgiriya gelê bindest kirinê binpê kirin.

 

Di navbera salên 1975 û 1980-yî de li bakurê Kurdistanê hinek partî û rêxistinên kurd yên çep ji ber têgihiştineke şaş Sovyetê parastin, li niha rastî derketiye holê û êdî partî û rêxistin Sovyetê û herweha dîtin û ramanên Lenînîst û Stalînîst naparêzin. Divê êdî kurd ne wek berê, weke serdema nû ya niha siyaset bikin û berjewendiyê welatê xwe û civaka xwe biparêzin.

 

Li cîhanê modela partiya Lenînîst jî têk çûye, îflas kiriye. Hinek grubên pir biçûk Lenînîzmê diparêzin, lê ew jî pir marjînal in, tu hêzeke wan kul i ser siyasetê û civakê tesir bike nemaye. Êdî ew nikarin bandora xwe li ser rewşenbîr, karker, gundî û hemû kategoriyên civakî daynin. Êdî li gor modela partiya Lenînîst civak bi rêxistin nabin.

 

Di sedsala 21-an de li gor şert û şûtên din û herweha li gor konjuktura cîhanê û rewşa kurdistanê pêwîstî bi modelên rêxistinên nû yên sivîl, demokratîk û siyasî hene û organîzekirina civakê ya bi rêxistinî li gor mentalîteyeke nû heye. Sê beşên Kurdistanê hêj jî azad nebûye. Statuya hersê beşên Kurdistanê hêj jî statuyeke kolonî –sumurge- û paşvemayî ye. Di welatên kolonî yên neazad de; gava yekemîn û têkoşîna bingehîn gav avêtina ber bi azadiyê ve ye. Yanî ji bo azadiya gel û rizgariya welat çi pêwîst be divê ew bê kirin.

 

Li hersê parçeyên Kurdistanê yên neazad de rewşa heyî ya objektîv dide nîşandan ku partiyeke bi serê xwe nikare welat rizgar bike, civakê azad bike. Di rewşeke weha de pêwîstî bi enîyên berfireh – ji bo her parçeyê yek enîyek- û temsîliya netewî heye. Cure cure partî û rêxistinên kurdan li hersê perçeyên Kurdistanê di binê yek sîwaneke de kom bibin, hêzên xwe bikine yek û enîyeke berfireh pêk bînin, têkoşîneke hevbeş bê dayin, dê riya serketinê vebibe û piştî demeke dê serbikeve. Helbet ji bo serketinê divê raya giştî ya cîhanê û dewletên demokratîk yên cîhanê piştgiriya kurdan bikin. Lêbelê ji bo mirov ji raya demokratîk ya cîhanê alîkarî bigre divê hêza mirov a yekbûnî û herweha siyaseteka mirov ya baş û rast û eqilane hebe ku ew jî piştgirî bikin.

 

Enî – cephe – haceta têkoşînê ye. Dema enîyeke fereh bê damezrandin û têkoşîneke piralî bê dayin, di nav pêvajoyê de ev têkoşîn dikare bi xwe re damezrandina kongreyeke netewî ya ku temsîla Kurdistana bakur bike pêk bîne. (Li rojhilatê Kurdistanê û li başurê rojavayê Kurdistanê jî li gor şert û mercên wan parçan dikare enî û temsîlên netewî yên ji bo wan perçan bêne damezrandin.)

 

Kongreyeke ku temsîla bakurê Kurdistanê bike, di pêşerojê de dikare bi enî û kongreyên ku temsîla parçeyên din dikin re hevkarî bike û ji bo yekîtiya herçar parçeyên Kurdistanê kar û xebat bike. Divê armanca hemû partî û rêxistinên herçar parçeyên Kurdistanê ji bo pêşerojê yekîtiya herçar parçeyan û Kurdistaneke serbixwe be.

 

--------------

KOMELA JINAN : PELDA   

 

Jin ruknê malê ne, bingeha jiyanê ne. Bê jin jiyan nabe. Pêşveçûna civakê, bi azadiya jinê ve girêdayîye. Civakên ku wekheviya jin û mêrî pêk neyne, kesayetiyên azad tunebin, li ser jinê zilm û zordarî, tehda û lêdan hebe, ew civak nabe civakeke demokratîk. Li gorê lêkolînên lêkolînvanan li cîhanê herî pir lêdan di nav civaka tirk de ye. Yanî herî pir mêrên tirk li jinên xwe dixin. Loma jî heştêsal li ser komara Tirkiyê derbas bû, ew hêj jî nebûye dewleteke demokratîk. Civaka tirk jî di gelek waran de paşvemaye û nebûye civakeke demokrat.

 

Têkoşîna gelêrî bê jinan nabe. Têkoşîna ku jin di nav de cihên xwe bigrin, pêş dikeve, bi ser dikeve. Ji hêla têkoşîna netewî û demokratîk ve kurd û bi taybetî jinên kurd mînakeke berbiçav e ku li cîhanê bûye balkêş. Jinên tu miletî bi qasê keç û jinên kurd bejdarê têkoşîna netewî û herweha beşdarê şerê çekdarî nebûne. Keç û jinên kurd bi rengê xwe yên têkoşerî bêemsal in, nimûne ne.

 

Di têkoşîn û pêşveçûna civakî de rola rêxistinên jinan girîng e. Rêxistinên sivîl yên jinan dikarin gelek kar û xebatên baş pêk bînin û roleke pozîtîv bilîzin. Li bakurê Kurdistanê beriya salên heştêyî bi navê DDKAD komeleyeke jinan hebû û di nav têkoşîna netewî û demokratîk de cihê xwe girtibû. Ew dem komeleyeka bi navê ÎKD jî hinên jinên kurd di bin sîwana xwe de civandibû.

 

Niha jî li bakurê Kurdistanê hinek komeleyên jinan hene. Ev komele ji bo jinan xebatên baş dikin û herweha mil didine têkoşîna netewî û demokratîk. Yek ji wan komeleyên jinan ku bi nav û nasnameya kurdî hatiye damezrandin komela jinan ya bi navê PELDA ye.

 

Komela jinan, PELDA di 12-ê Gûlana 2005-an de li navçeya Erganî – girêdayê Diyarbekir e – hatiye damezrandin. Armanca komelê kar û xebata jinan ya sosyal, civakî, çandî, tenduristî, siyasî bike û li hemberê neheqiyê, zilm û zordariyê têbikoşe û jinan hişyar bike.

 

Dema ku komela jinan, PELDA hatiye damezrandin, dewleta dagirker aciz bûye û bi riya mahkemeyê biryara fesihkirinê wergirtine. Mahkema dagirker gotiye ”Ji xeynê tirkî nabe ku bi zimanekî din nav li komelê bê danîn.” Damezrevan û birêvebirên komelê li hemberê biryara dadgehê derketine û têkoşîna xwe ya demokratîk domandine.

 

Komela jinan, PELDA hêj jî bi vî navê kurdî kar û xebata xwe li navçeya Erganî’yê didomîne. Damezrevanên komelê helwesteke baş wergirtine ku bi navê kurdî komele vekirine. Divê êdî li temamê bakurê Kurdistanê komeleyên ku bêne damezrandin bi navê kurdî bin. Yanî netenê komeleya jinan, herweha komeleyên xortan, yên çandî, yên sosyal civakî û hemû cure komele bi nav kurdî û nasnameya kurd bêne damezrandin. 

 

 

------------------------

KEHANET

 

Ez kahîn nîn im. Lê, kehanetên kahînan bala min dikşîne. Çi pirtûkeke kahînan yan jî yê li ser kehanetê bikeve destê min, ez dixwînim. Hinek tiştên ku kahînan weke kehanet gotine, di pêvajoya demê de rast derketine. Ev rastderketin mirov dide fikrandin. Kahîn Nodre Dame çend sed sal berê hinek tişt gotiye û ew tiştên wî weke kehanet pêk hatiye, rast derketiye.

 

Kehanet pêşbînî ye, zanîna pêşerojê ye. Di pêşerojê de dê çi buyer biqewime, çi pêk bê ji alî kesên xwedî keramet weke kehanet tê gotin û gelekên wan rast derdikevin. Gelek kerametên kahînên Notredamê rast derketine. Herweha hinek kerametên kahînekî Yunanî jî rast derketine. Kahînê bi nave Laonicus Chalcondyles pirtûkeke bi nave “Hilweşandina Împaratoriya Tirk” nivîsiye û weke kehanet behsa têkçûna împaratoriya tirk kiriye.

 

Ev kahîn di navbera salên 1425 û 1490-î de jiyaye. Ew eslê xwe grekîyekî –yunanîyekî- Atînayê bûye û li Konstantînopolîsê – Stenbolê – jiyaye. Wî gotiye yê ku Stenbolê fetih bike navî ”Mehmed” e. Rast derketiye. Fatîh Siltan Mehmed Stenbolê fetih kiriye. Wî gotiye dê Împaratoriya Osmanî hilweşe. Rast derketiye, hilweşiyaye.

 

Ez di gel kahînan ji însanên ulimdar, fîlozof, helbestvan –şaîr- û derwîşan hez dikim. Ji tirkan qet fîlozof derneketiye, lê ji kurdan gelek fîlozof derketine. Fîlozofê herî mezin yê kurdan Ahmedê Xanî ye. Di dîrokê de kahînên kurd hebûne, lê kehanetên wan yên bi nivîskî wendane, derneketine holê. Şaîrên wekî Melayê Cizîrî, Feqiyê Teyran, Baba Tahîrê Uryan ji nav tirkan derneketine. Şaîrê wan ê herî navdar Nazim Hîkmet e, ew jî netirk e, koçberê polonî ye.

 

Belê, wekî min got, ez kahîn nîn im, lê ez ê hinek kehanet binivîsim. Ev tiştên ku ez ê ji bo pêşerojê binivîsim, dibe ku di pêşerojê de bêne pêkanîn û kehanetên min rast derkevin. Belkî sed sal paşî hinek xwendevanên kurd vê nivîsa min ji nav arşîvên dîrokî derxin û bixwînin û bibînin ku tiştên min di destpêka sala 2005-an de nivîsiye, di nav pêvajoya sed salan de rast derketine.

 

KEHANETÊN SEDSALÊN PÊŞEROJÊ

 

1-     Sedsala 21-an dê bibe sedsala kurdan. Di nav vê sedsala 21-an de dê kurd bibin xwedî dewlet. Dê pêşî du dewlet (weke Kore û Vîetnamê) û paşî yek dewleteke kurd bê damezrandin. Ev mesela du dewletiyê jî dê weha pêk bê. Dê pêşî dewleteke federe pêk bê. Paşî dewleteke federa a din pêk bê. Paşî dê dewleteka federe bibe serbixwe. Dewleta din ya federe bibe endamê Yekîtiya Ewropayê. Paşî dê referanduma gelêrî pêk bê û piraniya dengan bixwazin ku dewleta federe bi dewleta serbixwe ya Kurdistanê re bibe yek.

2-     Dê li Tirkiyê kemalîzm helweşe. Tu qîmet û rûmeta kemalîzmê nemîne. Dê herkes li kemalîzmê nalet bîne. (Li ser nivîsa van rêzên ku min jib o kemalîzmê nivîsîbû du sal derbas bû (min van rêzan di sala 2005-an de nivîsîbû), waye li Tirkiyê kemalîzm berbi hilweşandinê ve dice. Di hilbijatina vê sale (2007) de partiya kemalîst CHP têk çû.)

3-     Dê dewleta tirk ya nîjadperest têk biçe, di şûna wê de dewleteke federal û girêdayê Yekîtiya Ewropayê pêk bê û dê hemû gelên Anatolîyê azad bibin.

 

Li gerdûnê sekna dawî tune. Hertişt di nav hareketê de ye û digehure. Rewşa civakî û rewşa dewletên cîhanê hertim wek xwe namîne. Binêrin, demeke Sovyet weke împaratorîyeke mezin bû û li cîhanê hêza duyemîn ya herî mezin bû. Lêbelê rewş hate guhertin û Sovyet ji holê rabû. Dewleta nîjadperest û şoven a kemalîst jî dê ji holê rabe û dê kemalîzm têk biçe.

 

------------------------------------------- 

ALA XWÎNÎ

Li xwepêşandanên (mitîngên) hilbijartina partiyên tirkan binêrin, ji xeynê ala wan a xwînî tiştek tune. Di qada mitîngan de bi deh hezaran kes dicivîn û bi hezaran ala sor a xwînî ya Tirkiyê di destên wan de ne û li ba dixin. Di hemû meş û mitîngên partiyên dagirker yên tirkan de nîjadperestî û şoventîyeke bêpayan tê kirin.

 

Di mesela doza kurd û Kurdistanê de hemû partî wek hev in û li dijê gelê kurd in. Di nav partiyên dagirkerên tirk de partiya herî xedar, şoven, faşîst, milîtarîst û nîjadperest partiya kemalîst û faşîst CHP  û partiya faşîst MHP ne. Partiya kemalîstên faşîst û nîjadperest ÎP (Îşçî Partîsî) Partiya diz, sûtal, paşverû û faşîst GP (Genc Partî) û partiya kemalîstên bi rû BTP (Bagimsiz Turkiye Partîsî) jî di dijayetiya kurdan de kêmê  CHP û MHP –ê nînin.

 

Di mitîngên van partiyan de, ala sor a xwînî tê baxistin û serokên van partiyan li dijê gelê kurd vedireşin, dijminahî dikin. Ala tirkan bi rastî jî alake xwînî ye û ji ber xwînê hatiye çêkirin. Ev al di şerê Mercîdabikê de ji ber berma xwînî hatiye çêkirin. Di şer de ordiya tirkên hov wisa însan kuştine ku ji xwîna wan di newalê de gola xwînê pêk hatiye û ber bi êvarê hîv û stêrê şewqa xwe daye ser gola xwînê û tirkên xwînhez ji ber vî şiklî, vê ala xwînî çêkirine û ew ji dema Împaratoriya Osmaniyan ta îro bûye ala dewleta tirk. Dema M. Kemal û hevalên wî Padîşahê Osmanî ji ser text xistine û dewleteke dîktatorî ya şoven, faşîst û nîjadperest damezrandine, têkilê alê nebûne, ala xwînî negehurandine. M. Kemalê dîktator jî weke padîşahê Osmaniyan mirovkuj, xwînhez û xwînperest bûye. Şaîrekî tirk jî dibêje : ”Bayragimizi bayrak yapan ustundekî kandir. – Yê ku ala me kiriye al xwîna li ser e.”

 

Xwendevanên kurd dizanin ku di dîroka tirkan de bi navê ”Hun Turkler” beşeke tirkan hebûye. Baş e ev nav jikur hatiye û kî vî navî li tirkan daniye. Ev ”Hun Turkler” bi maneya ”Xwîn Turkler” in. Vî navî jî aryanan (kurdan û farisan) li tirkan danîne. Yanî ”Hun Turk” bi peyv û maneya xwe ya eslî ”Xwîn Turk” e.

 

Dema tirkên xwînî, hov û barbar ji Asya navîn ber bi rojhilata navîn û ewropayê ve dest bi êrişên hovane kirine û barbariya xwe nîjan dane, kurdan ji wan re gotine ”Tirkên Xwînî” û ewropiyan jî gotine ”Tirkên barbar”. Beşeke ji van tirkên xwînî û barbar hatine rojhilatê ewropayê dagir kirine, wir ji xwe re kirine cih û war û navê ku kurdan li wan danîne domandine. Yanî niha jî navê wan ”Hungarya” yanî ”Xwînî” ye. Bi tirkî ji wan re dibêjin ”Macar” yanî yên ku koç kirine, bûne mihacir û çûne cihek, dewerek din.

 

Nivîskarên tirk di pirtûkên dîrokî de û herweha di dibîstanên tirkan de pirtûkên fermî yên perwerdeyê pesnê siltan, padîşah, han û hakanên tirk yên dîrokî didin. Ev kesên ku pesnên wan têne dayin hemû jî êrişkar, talanker, barbar û xwînperest bûne. Di dîrokê de kesên herî xedar û xwînxwar Cengizxan, Tîmûrleng, Metexan, Alpaslan, Tîmuçîn, Yavuz Selîm û Mistefa Kemal in.

 

Van kesên xwînxar, hemûyan jî li Kurdistanê katlîam çêkirine, kurd kujtine. Di dîrokê de bi qasê ku ordiyên tirkên hov û barbar kurd kujtine, mileteke din ewqas neteweyeke din nekujtine. Dibêjin tirkan milyonek ermenî kuştine. Heger ji dîrokê ve bijmêrî tirkan ji ermeniyan pirtir kurd kujtine. Mongol hatine êrişê Kurdistanê kirine bajaran xirab kirine, gundan şewitandine, kevir li ser kevirê nehêştine. Paşî tirkên Selçûkî, Oxizî, tirkmenî û xwîntirkên xwînî hatine êrişê Kurdistanê kirine û kurd kuştine. Di dema Împaratoriya Osmaniyan de Kuyucaklî Mistefa kurdan kiriye bîran û ser bîran girtiye, Yavuz Selîm ji kurdan nefret kiriye û li hemberê kurdan gotinên hov û rezîl li ser kaniyê nivîsiye ku tirk wan gotinên Yavuz Selîm bixwînin ji kurdan nefret bikin. Fermandarekî ordiya tirk gotiye kî bibêje ez kurd im, tif bikin rûyê wî. Mistefa Kemalê nîjadperest hebûna kurdan înkar kiriye û kurdan qetil kiriye.

 

Werhasil tirk ji hêla dîrokî ve û ji hatine wan ya Asya navîn heta îro li hemberê kurdan sucdar in, tawanbar in. Divê dewleta tirk ji kurdan ozrê xwe bixwaze, doza lêbûrînê bike. Qetlîamên ku li hemberê gelê kurd û ermenî pêkanîne qebûl bike.

 

Lêbelê nake. Dewleta dagirker a tirk li hemberê kurdan hovîtî –barbarî-ya xwe didomîne. Dema min vê nivîsê dinivîsand, di televizyonê de bavê çekdarekî ku ji alî ordiya tirk ve hatiye şehîdkirin, dibêje ”Sawcî bi devê xwe ji min re gotiye kurê te bi şêweyeke hovîtî kuştine.” Dîsa li herêma Çolemergê du çekdarên kurd êsîr – dîl – dikevin destê tîmên taybetî yên artêşa tirk. Bi herdu çekdaran şkence dikin û dawî bombe di bedena wan de diteqînin.

 

Dema dewlet hov û barbar be, civak paşverû, şoven û nîjadperest be, çepên wan nasyonalîst û faşîst be, îslamiyên wan Tirk-îslamcî û kemalîstên bi rû be, dê ala wan jî xwînî be.

 

 

FAŞÎZMA TIRK

Bû du serokwezîrên Tirkiyê dibêjin ”Li Tirkiyê dewleta kûr heye.” Dewleta kûr ordu bi xwe ye. Komara Tirkiyê ji alî leşkeran ve weke dewleteke mîlîtarîst hate damezrandin. Bingeha vê dewleta mîlîtarîst nîjadperestî, şovenîzm û faşîzm e. Li Tirkiyê faşîzm her dem bi destê dewleta kemalîst û bi darbeyên leşkerî hatiye pêkanîn. Faşîzma Tirkiyê naşibe faşîzmên cihên din. Ji bo ku bingeha wê dewlet e, faşîmeke berdewamî heye ku jê re bi tirkî ”sureklî faşîzm” dibêjin.

 

Hinek dîtinên şaş faşîzmê di partîyên sivîl û di rejimên –hukumetên- paşverû de dibînin. Yanî li gor wan heger partiya faşîst MHP bê ser hukum û bibe desthilatdar, wê demê faşîzm heye. Ev dîtineke nerast e. Li Tirkiyê dema ku MHP tunebû jî, faşîzm hebû.

 

Di salên 1975 heta 1980-yî partî û rêxistinên çep faşîzmê di MHP-ê de didîtin û li gor wan antî- faşîst micadele divê li dijê partiya faşîst MHP-ê bihatana kirin. Wê demê di nav tevgera kurd de kovara Rizgarî nivîsî ku ” di mesela pirsa netewa kurd û Kurdistanê de, ferqa partiyên burjuva yên tirkan tune. Hemû jî dagirkeriyê diparêzin, nîjadperest in û faşîst in. Lewre jî ferqa CHP û MHP-ê tune.”

 

Ev dîtin îro hîn bêtir rastiya xwe radixe ber çavan. Di mesela kurd de Kemalîst CHP, Perînçekçî ÎP, Olperestên tirk-îslamîst, tarîqata Kadirîyên tirk, Kualisyona KIZIL ELMA û hwd, ji MHP-ê pirtir nijadperest û faşîst in. Faşîstiya tirk bi vana tenê bimana dîsa xem nebû. Niha li Tirkiyê civaka tirk bi destê dewletê, bi propaganda orduyê – artêşê- dibe civakeke nîjadperest û faşîst.

 

Faşîzma tirk bi partiya faşîst MHP-ê dest pê nake. Faşîzma tirk ji partiya Îtîhad û teraqî dest pê dike, bi kemalîzmê didome û xurt dibe û herweha bi dewleta komara Tirkiyê re dibe yek. Yanî faşîzma tirk bi dewleta tirk a kemalîst û bi destê ordiya tirk a faşîst û kemalîst pêk tê.

 

Bi destê ordiya faşîst li hemberê kurdan nîjadperestiyeke dijminahiyê tê belavkirin. Civaka tirk di bin bandora dîtinên dewletê de dimîne û dibe dijê gelê kurd û ew wisa har dibin ku dixwazin kurdan parçe bikin, wan bikujin. Leşkerên ordiya tirk li hemberê çekdarên kurd xwînxwarîyeke wisan dikin ku neeqilê mirovan e, ancan kesên hov, wehşî, barbar tiştên weha bikin. Ew goh û pozên çekdarên mirî –şehîd- jêdikin, çavên wan derdixin, serî, lêv û tiliyên wan jêdikin, lingê xwe didine ser laşê wan ê mirî û wêne dikşînin.

 

Civaka tirk li hemberê gelê kurd kîn û nefreta xwe bi şêweya lînçkirinê didine nîşandan. Çekdarekî kurd ê birîndar hêsîr dikeve destê askerên dagirker ên tirk, civaka wan radibe ser piyan û dixwaze wî/wê çekdarê kurd lînç bike, bi dest û lepan bikuje. Li dinyayê tişteke weha, kîn û nefreteke ewqas hov û barbar nehatiye dîtin. Walîyê dewletê li pêşberê masmedia tirk dibêje ”Wan bikujin, biqelêşin, parçe bikin.” Walîyekî ewqas xwînxwarî û barbarîya xwe bi eşkere diyar bike, êdî bifikirin leşkerên ordiya barbar a tirk dê çi bike û çi neke.

 

Civaka ku bi destê ordiya milîtarîst şikil bigre ew civak nabe demokrat. Dewleta ku bi destê kemalîstên nîjadperest bê birêvebirin ew dewlet nabe komareke demokratîk. Bila kurd xwe bîlasebe nexapînin. Dewleta tirk bi hêsanî û însanî heqê kurdan nade.

 

Ev heştê salin ku dewleta tirk ji kurdan re dibêje ”cudaxwaz” û bi vî sucdariyê kurdan tawanbar dike, wan dixe hepis û zindanan û wan dikuje. Kurd çiqas bibêjin ”em cudaxwaz nînin” jî, li ber dewleta tirk pere nake. Dewleta tirk tu car mohra terorîstiyê û cudaxwaziyê ji ser kurdan ranake. Lewre jî pêwîst nake ku kurd bi dewleta tirk bidine qebûlkirin ku ew cudaxwaz nînin.

 

Dewleta dagirker a tirk çiqas dibêje ”hûn cudaxwaz in” siyasetmedarên kurd jî dibêjin ”na, em necudaxwaz in.” Bi min divê kurd bibêjin” em cudaxwaz in.” Em naxwazin bi civaka tirk re û di nav sînorên fermî yên dewleta tirk de bijîn. Em kurd in, sînorên welatê me diyar e. Em dixwazin di nav sînorên xwe de bijîn. Em dixwazin bi parçeyên welatê xwe re bibine yek. Bi wan re dewleta xwe ya yekbûyî û netewî damezrînin.”

 

-----------------

DIBÊJIN JIN WEHA NE

 

Dibêjin; jin ji bo yê ku ji wan hez dikin na, lêbelê ji bo yê ku li wan hikûm dikin can didin, xwe dikin feda.

 

Dibêjin; dilê jinan ji yê/ya ku jê hez nake qet naşewite.

 

Dibêjin; jin dikare çavên ku hertiştî dibîne jî bixapîne.

 

Dibêjin; ji jinê hez bike, wê amoş bike, biparêze, bawerî bide pê, xwe pê şêrîn bike, ew dê bibe qewraşa te.

 

Dibêjin; heger hûn dixwazin pîvana şaristaniyê bipîvin, li şertên jîyana jinan binêrin.

 

Dibêjin; jina ku bi gotinên xweş neyê xapandin tune.

 

Dibêjin; jin tiştên ku ji bo wan tê kirin, weke deyndariyê dihesibînin.

 

Dibêjin; temenê jinê û muzîkê tune ye.

 

Dibêjin; jina spehî çavan coş dike, jina baş dilan şad dike.

 

Dibêjin; jin hertişt efû dikin, lêbelê tu tiştî ji bîr nakin.

 

Dibêjin; jina ku hezkirina xwe ji mêran re dibêje, ya ku herî hindik  ji mêran hez dike ye.

 

Dibêjin; pir hindik jin hene ku qîmeta wan ji rindîya wan bi tementir e.

 

Dibêjin; yê/ya ku jinê xweşik kiriye Xwedê/a ye, yê ku xweşhal kiriye şeytan e.

 

Dibêjin; spehîbûna jinê di dema hezkirinê de derdikeve holê.

 

Dibêjin; jin mirov ezîz jî dike û rezîl jî dike.

 

Dibêjin; jin mirov ji dîn û îman dike.

 

Dibêjin; jin ji mêran pirtir xwedî hîkmet in.

 

Dibêjin; jin hindik dizanin, pir fêm dikin.

 

Dibêjin; jin di ciwaniya mêrê xwe de evîndara mêrê xwe ne, di navsaliya mêrê xwe de hevalê mêrê xwe ne û di kalepîrîya mêrê xwe de qewraşa mêrê xwe ne.

 

Dibêjin; heger bi rastî mirov ji jinek hez bike, di çavên wî de hemû jinên din wenda dibin.

 

Dibêjin; jin nizane di ramîsana pêşîn de çi wenda kiriye. Lê, dizane di ramîsana paşîn de çi wenda kiriye.

 

Dibêjin; jin wekî sîya mirov e. Tu wê biqewirînî direve, tu birevî li pey te ye.

 

Dibêjin; ne bi jinê dibe û ne jî bê wê dibe.

 

Dibêjin; jin jîyan e. Bê jinê jîyan nabe.

 

MEZIYETÊN JINAN

 

Helbest : Lokman Polat

 

Jin jiyan e

Jiyanê dixemilîne

Jina baş mêr dixe bin bandorê

Li ser mêr tesîr dike

Jina zana bala mêr dikşîne

Jina spehî ruhê mêr coş dike

Jina fenker dibe xwedî mêr

 

Jin mêr ezîz jî dike û rezîl jî dike

Mêr çiqas mêrxas be jî, bi jinê nikare

Bê jinê şadî û bextiyarî nabe

Bi jinê şadimanî û serfîrazî dibe

 

 

CIVÎNA TEV-KURDê

 

Gruba Xebatê di civîna 26 / 27 ê Gûlana 2007an de navê xwe kire Tev-Kurd. Ez wekî alîgirekî û niha jî wekî endamê meclisa Tev-Kurdê damezrandina Tev-Kurdê li gelê kurd û li hemû siyasetmedarên kurd pîroz dikim.

 

Partî û rêxistinên kurdan û herweha sexsiyetên siyasetmedar yên kurd gelek caran hewl dan ku yekîtî û hevkarî –îtîfaq- yên siyasî û rêxistinî pêk bînin. Hinek hewldan çûn serî, lê temenê wan kin ajot. Di dîroka siyasî ya bakurê Kurdistanê de yekîtî û hevkariyên ku bi UDG, Uclî, beşlî, Tevger, Hevkarî, PYSK hatin navkirin, pêk hatin û zû xirab bûn, hilweşiyan. Ji bo yekîtî û hevkariyê hewldana herî dawî pêkanîna ”gruba xebatê” bû.

 

Dema hewldanên yekîtî û hevkariyê têk diçin, moralê kadirên siyasî xirab dibe û di hestên wan de sarbûnî çêdibe. Piştî hilweşandina hewldanên yekîtî û hevkariyan gelek kadirên siyasî sar dibûn û diçûn li mala xwe rûdiniştin. Ev jî ji bo pêşvebirina xebata doza netewa kurd û têkoşîna netewî û demokratîk zirar bû, xebat û têkoşînê qels dikir. Heger hewldana ”gruba xebatê” biser neketana û têk biçûna, dê dîsa moralê kadirên siyasî yên kurd xirab bibana û wan dê bigota ”binêrin kurd nayên cem hev û bi hevre kar û xebat nakin, têkoşîneke hevpar pêk naynin.” Lêbelê ji bo parastina doza netewa kurd gelek baş bû ku hewldana gruba xebatê biser ket û ji bo kadirên siyasî yên kurd bû moraleke baş.

 

Du rojên civîna damezrandina Tev-Kurdê de gelek axaftinên baş yên bi sewiye û herweha hinek axaftinên nebaş yên bêsewiye hatin kirin. Hinek însan ji bo tiştek bibêje yan jî pêşniyazeke bike, çi zanîna wî hebe pêşkêş dike û hêj dawî tişteke ku dixwaze bibêje yan jî pêşniyaza xwe pêşkêş dike. Hinek kes jî bêkû eleqeya axaftina wan û mijara civînê bi hev hebe, ji xwe re radibin behsa tiştên din dikin û tu gotineke di derbarê mijar û naveroka civînê de nabêjin. Gohdariya axaftinên weha mirov bêhnteng dike, lê wekî axaftvanekî civînê jî gote”ji bo ku di civînê de demokrasî heye, lewre mirov tehemûlê wan kesan dike.”  Di esasê xwe de civînên weha ji bo xwenûhkirin, guhertin û pêşveçûna kesayetiya mirov girîng in. Di van civînan de mirov fêrê gelek tiştan dibe. Anku her însan miheqeq tişteke fêr dibe.

 

Civîna Tev-Kurdê bi serketî dawî bû û belavoka encama civînê ji raya giştî re hate pêşkêşkirin.

 

” TEV-KURD ji partîyên siyasî, hewildan, derdor, kom, înîsîyatîf, sazî, dezgeh û kesayetîyên serbixwe yên ku perspektîva yekîtîya neteweyî dixwazin û dibêjin, divê neteweya Kurd bi rayek azad li ser axa xwe pêjeroja xwe bi dest xe û wek malbatên netewe yên azad xwedî maf û azadîyan be, pêk tê.

TEV-KURD, hêjayîyên hevpar ên azadî û rizgarîya gelê me destnîşan kiriye û wek armanc daye ber xwe ku van hevparîyan zêde bike û bike malê gel. Bi vê armancê hêzên neteweyî yên demokratîk ên ku xwedî  rêxistin û bîr û hizrên cuda ne, di çarçeveya têkoşîn û hizrên yekdozî da anîye ber hev.

TEVKURD, di xebatên xwe da rewayî û serkêşîya sivîl, rûmeta mafên mirovî, demokratîya azadîxwaz û pirrdengî dike bingeh. Têkoşîna demokratîk û aşitîxwaz dihebîne.

TEVKURD, xwedî li destkeftîyên neteweyî yên Kurdistana Başûr derdikeve û piştgirîyê dike, bi Parlamentoya Federe a Kurd û hukûmeta wê ra dikeve hevkarîyeke xurt.”

 

Min çend hevok ji belavoka Tev-Kurdê wergirt û li jor di nav neynokê de weşand. Belavoka encama civînê ya ji bo raya giştî re belavokeke bi naveroka xwe xurt û bi hedef û armancên xwe zelal e. Hewldana ”gruba xebatê” da nîşandan ku kurd dikarin bi hevre bixebitin, bi hevre têbikoşin, kar û xebata siyasî pêk bînin. Damezrandina Tev-Kurdê dê ji bo pêşveçûna xebat û têkoşîna netewî û demokratîk bibe gaveke girîng û bi nirx.

 

Ez hêvîdarim ku Tev-Kurd dê di xebat û têkoşîna xwe de bi ser bikeve.

 

 

 

SPASIYA MÊVANDARIYÊ

 

Lokman Polat 

Ez ji bo mêvandariya YNK, PDK, PDK-Îran, PDK – Bakur, PSK, Yekîtiya Nivîskarên Kurd – Duhok. Kovara Nûbûn û rojnama Agrî re û herweha wek şexsiyetên kurd Kek Ristem, Mesûd, Nuredîn, Hesen Silîvanî, Xelîl Duhokî, şofer Zana, Kovan, Bedo,Erol, Yilmaz, Azad, Çekdar, Şefîq, Mîrze û Xeco Xan Xanima protîpa siyasetmedara kurd re ji bo mêvandariyê gelek spas dikim.

 

Nêzîkê du mehin ku ez li bakur û başurê Kurdistanê digerim. Mirov li welatê xwe bigere û di nav gelê xwe de be, tişteke pir xweş e. Li parçeya azad a welêt de hestên mirov yên welatperweriyê şad û bextewar dibe. Kurdistana başur azad e û bi modela federe be jî, dewlet e. Êdî dewleta dagirker a tirk çi bike jî nikare rê lê pêşiya dewletbûna kurdan bigre. TC- Komara Tirkiyê – çiqas bixwaze asteng derxe jî bi ser nakeve. Dê kurd bi ser kevin.

 

Min başurê Kurdistanê şibande gund û bakurê Kurdistanê jî şibande bajar. Gund xilas bûye, azad e, divê bajar were rizgarkirin. Ji xwe hetanî bajar anku Kurdistana mezin rizgar nebe yekîtiya parçeyên Kurdistanê pêk nayê. Başur rizgar bû niha dora rojhilat e. Ez di vê bîrûbaweriyê de me ku dê di demeke nêzîk de rojhilatê Kurdistanê jî rizgar bibe û li wir jî kurd bi şêweyeke azad ya dê dewleteke federal pêk bînin û yan jî bi başur re bibine yek û herdu parçe bi hevre dewleteke serbixwe damezrînin.

 

Ji rizgariya bakurê Kurdistanê re dem dixwaze. Rizgariya parçeya mezin dê bi ked û xebata siyasî, rêxistinî û bi têkoşîneke dûr û dirêj pêk bê. Divê her kurd di dil û mejiyê xwe de bîr û baweriya rizgariya Kurdistanê bi cih bike û pê bawer bike. Kîngê be jî dê miheqeq Kurdistan rizgar bibe û gelê kurd azad bibe.

 

Ez 25 sal berê mêvanê PDK – Îran bûm, min nanê wan xwaribû û 25 sal paşî ez dîsa bum mêvanê wan û min nanê wan xwar. Ji bo mêvanperweriya Kek Ristem û Kek Azad ez carek din spas dikim. Ez dikaribum ji Koyê biçime Mehabatê, lê ez neçûm. Ez ê di dema ku Mehabat azad bibe, biçime wir û li wir cara sêyem bibime mêvanê Xizba demokrata Kurdistana Îran, partiya ku ji bo min gelek bi qîmet û qedirbilinde.

 

Başurê Kurdistan di destpêka pêkanîna damezrandina dewletê de ye û lewre jî bibe nebe hinek şaşî û kêmaniyên wan hene. Hinek nakokiyên civakî û helkirina kar û barên bajarvanîyê û pêkanîna xizmetên sosyal civakî hene, ew jî di nav demê de, di pêşerojê de dikare hel bibe û bête çareserkirin.

 

Niha ji bo başurê Kurdistanê tiştên herî girîng mesela çareserkirina bajarê Kerkûkê û amadekirina yasaya bingehîn ya dewleta federa a Kurdistanê ye. Ev herdu xal hel bibin, tiştên din dê bi tevahî bêne helkirin.

 

Ez ji şefredaktor, birêvebir û hemû karker û kedkarên kovara NÛBÛN û kovara PEYV re spas dikim ku carna nivîsên min weşandine. Di nav desthilatdariya weşanên bi alfabeya Arebî/kurdî de bi alfabeya Latînî/kurdî weşan derxistin karekî giranbihaye û hêjayê pesnê ye. Ez hêvîdarim ku li başurê Kurdistanê hejmara kovar û rojnameyên bi alfabeya Latînî/kurdî her biçe zêde bibe û di pêşerojê de bi tevahî derbasî alfabeya Latînî/kurdî bibin.

07/06/2007

 

 

EVÎNDARA TIRSONEK

 

Tim nivîsîna gotaran nabe, bila carek jî helbest be.

Ez vê helbesta xwe pêşkêşî xwendevanên kurd dikim.

 

 

Wî di destpêka riyeke tarî de çavên te dît.

Dema ku ew ji jiyanê bêzar bû

Ji te hezkirina wî bû hezkirina ji jiyanê jî

Evîna te, jiyanê bi wî da hezkirin

 

Ew ji evînê netirsiya

Lêbelê tu ji evînê tirsiyayî

Ji tirsa evînê tu newêrabû

Evîna dilê xwe eşkere bikî

 

Lê, te evîna ku tu jê ditirsî

Di nav dilê xwe de berşê da

Ew cesaret bi te re tune

Loma tu newirayî evîna xwe qebûl bikî

 

Ji ber tirsa evînê

Tu dixwazî xwe ji evîndarê xwe

Dûr bixî

 

Ew çiqas dûrê te be jî

Ji te dûr nîn e

Bêhna te di poza wî de

Dengê te di gohê wî de ye

 

Çavên wî ji xeynê te

Tu tişteke din nabîne

Laş û ser û rûyê te

Weke wêneyeke di mejiyê wî de ye

 

Ew ji evîna xwe û te natirse

Wî bi eşkera evîna xwe

Pêşkêşê te kiriye

 

Herçiqas tu ji evînê ditirsî jî

Di xewn û xeyalên te de evîn

Dev ji te bernade

 

Heş û eqilê te

Bi dizî be jî

Li ser evîndarê te ye

 

Dilê te ji ber evînê

Pêl dide, dibe agir û alawî

Dişewite

 

Tu ji ber êşa dil bi dizî dizarî

Derûniya hest û ruhê te nebaş dibe

Ji bo aramiya ruhê xwe

Tu xwe bi xwe dixapînî

 

Hinek bi cesaret be

Li evîndarê xwe neheqî neke

Ji evîna wî re bi rêz û hurmet be

Bizanibe ku herî pir ew ji te hez dike

 

Tu çiqas dûrê wî bî jî

Hest û ruhê wî nêzî te ye

Tu çiqas bêhêvî bî jî

Ew bi hêvî ye

 

Tu evîna xwe jê re rave nekî jî

Ew li benda te ye

Ku tu rojeke evîna xwe

Jê re pêşkêş bikî

 

Were netirse

Eşkere jê re bibêje

Ku tu jî ji wî hez dikî

 

Lêbelê, nebe nebe

Hûn bi hevre nezewicin

Zewac mirina evînê ye

 

Evîndarên rasteqîn

Divê negîşin miradê xwe

Ku evîna wan bibe nemir.

 

 

 

NEHEQIYA DU DOKTORAN

 

Min li ser komkujiya ermeniyan nivîseke nirxandinê nivîsîbû û ew nivîsa min di rojnama ”Dema Nû” de derketibû. Min di nivîsa xwe de rexne li Împaratoriya Osmanî û komara Cumhurî ya kemalîst girtibû.

 

Du doktorên kurd Dr. Nacî Kutlay û Dr. Tarik Zîya Ekîncî jî li ser qetlîama ermeniyan nivîsîne û ew kurdan sucdar dikin. Li gorê dîtina wan kurdan jî ermenî kuştinê û divê kurd ji ermeniyan ”ozir” bixwazin, doza lêborînê bikin. Herdu doktor bi temen in, umrê wan li ser 70 salan e û hurmeta min ji wan re heye, lêbelê dîtinên wan şaş in.

 

Di hêla siyasî, ramanî û rêxistinî de herdu doktor Kurdistanî nefikirîne û di nav tevgera netewî û demokratîk ya kurdî de cih negirtine. Herdu jî Tirkiyeyî bûne û yekî dinav partiya T.Î. P – ê de û yê din din nav CHP-ê de cih girtine, ji wan re xizmet kirine. Niha jî li gorê Dr. Tarîk Zîya Kurdistan somurge –kolonî- nîn e, nehatiye dagirkirin û heta kurd netewe jî nîn in, hindikayî ne – azinlik –in. Dr. Tarîk Zîya ji bo heqê kurdan mafê çandî –kulturel ozerklîk - dixwaze û Dr. Nacî Kutlay di nav DTP-ê de ye û ji xwe tê zanîn ew ji bo kurdan tiştek naxwazin. Herdu doktor jî di bin bandora dîtinên kemalîst ”demokratîk cumhurîyet”ê de ne.

 

Dîtinên herdu doktoran yên derbarê komkujiya ermeniyan ji alî kurdan, ne rast in û ji bo ku kurdan tawanbar dikin û weke sucdar didine nîşandin şaş in, neheq in. Ew bi van dîtinên xwe li kurdan û li xelkê kurd yê navça Licê neheqî dikin. Doktor Tarik Zîya Ekincî dibêje ”Liceyîyan gelek ermenî kuştine û dest dane ser malê wan û herweha pereyên wan transferê malbatên Licî bûye û Licî bi perê ermeniyan dewlemend bûne.” Ev dîtin ji binî ve şaş e, nerast e.

 

Licîyan ermenî nekujtine û bi pereyê ermeniyan zengîn – dewlemend – nebûne. Di dema berê de malbata herî zengîn li Licê malbata Dr. Tatîk Zîya ye. Zarokên vê malbatê dibistan xwendine û bûne doktor, mihendis, mielim û avukat. Wisane heger dewlemendî bi pereyên ermeniyan pêk hatiye, di serîde malbata Ekincîyan ermenî kuştine û bi perê wan zengîn – dewlemend – bûne(!) Lê, na. Di Licê de di wê demê de çend malbatên dewlemend hebûne û wan bi riya ticaretê – bazirganiyê – xwe dewlemend kirine. Dewlemendê Licê yê herî dewlemend malbata ”Toprak”in û eleqeya dewlemdniya Hecî Hemît Toprak bi kuştina ermeniyan tune.

 

Herdu doktoran jî agahdariyên şaş wergirtine û loma kurdan û Licîyan sucdar dikin. Dr. Nacî dibêje ”Lîcelî Harun Çerkez çetesî ermenîyan kuştiye.” Ev îdîa nerast e. Di Licê de bi navê Çerkez Harun tu kesekî tunebûye. Li Licê li hemberê ermeniyan ji bo kuştina wan çete, mete nehatiye pêkanîn. Tiştên weha derewên dîrokîne ku li kurdan û li Licîyan tê kirin.

 

Di nivîsên herdu doktoran de û bi taybetî di nivîsa Dr. Tarîk Zîya de tiştên şaş wisa pirin ku, pêwîst nake mirov li ser bisekine. Di gundê ”Serdê” de qetlîama ermeniyan çênebûye û herweha ”Cum” , ”Fum” û ”Sernis” jî yên ermeniyan nebûne.

 

Xwînxwarê komkujîya ermenîyan Sadrazam Talat Paşa di dema komkujîya ermenîyan de ji kîjan navçe û bajaran çiqas ermenî kuştine, sirgûn kirine di deftera reş de nivîsiye û ew deftera wî ya reş îro derketiye hole. Di Lîsteyê de navê Licê tune, anku li Licê qetlîama ermenîyan pêknehatiye.

 

Di mesela komkujiya ermeniyan de yê bê sucdarkirin împaratoriya Osmanî û berdewama wê komara kemalîst a Tirkiyê ye. Min di nivîsa xwe ya di ”Dema Nû” de weha gotibû.

 

” Hinek komkujiya ermeniyan dikin stuyê kurdan û daxwaz dikin ku kurd jî ji ermenîyan doza lêborînê bikin. Yê ku fermana kuştina ermenîyan derxistiye kurd nebûne, dewleta Osmanî bûye. Bi emir û fermana wan û ji alî ordiya wan ve ermenî hatine kuştin. Di hinek cihan de heger alayên Hemîdî jî bi ordiya Osmanî re ermenîyan kuştine, ev nayê vê maneyê ku kurdan ermenîyan kuştine. Alayên Hemîdî ji alî dewletê ve hatiye damezrandin û di xizmeta wan de bûne. Lewre jî ji komkujîya ermenîyan kurd berpirsiyar nînin. Ordiya tirk li Qibrîsê jî qetlîam pêk anî û di nav leşkerên ordiya tirk de kurd jî hebû. Kes karê bibêje ku kurdan li Qibrîsê qetlîam pêk anî. Desthilatdariya kurdan tune, xwedî biryar tirk bûne û wan ferman daye. Şeyxulîslamê olî yê dewletê fetwa daye qetla ermenîyan helal kiriye û sadrazamê dewletê ferman daye û ordiya dewletê jî komkujîyê pêk anîye.

 

Di dema komkujîya ermenîyan de gelek ermenî ji xêra kurdan ji qetlîamê, ji kuştinê xilas bûne. Di şûna ku kurd ji ermenîyan bexşandin bixwazin, dive ermenî ji kurdan re spas bikin ku gelek ermenî ji xêra kurdan ji mirinê xilas bûn û jîyana xwe domandin

”

Ez niha jî di vê bîrûbaweriyê de me û van dîtinên xwe diparêzim.

 

 

ROMANNAME

 

 Niha ez romaneke ku tenê ji nameyan pêk bê binivîsim, dê hinek kurdên nezanên edebiyatê bibêjin ”ev çiye?...Ma ji nameyan roman dibe….” Çawa ku kurdekî cahilê edebiyatê gotibû ”ma kurteroman çiye? Ev jî îcada Lokman Polat e.” Hinek zilamên nezanên edebiyatê car caran li ser pirtûkan û rewşenbîran dinivîsin û ji nezaniya xwe tiştên ecêb dibêjin. Lê, divê ew bizanibin ku gelek cureyên romanê hene.

 

Teknîk û hunera romanê wisa berfirehe û dewlemende ku, bi gelek cureyan roman têne nivîsîn û gelek cureyên romanan, herweke romanên dîrokî, romanên siyasî, ramanî, felsefî, romanên biyografîk, bîranîn û romanên li gor şêweya ekolên edebî yên cîhanê, yanî romanên realîst, surrealîst, sembolîst, klasîk, modern, postmodern û hwd hene. Çawa ku gelek cure roman hene herweha kurteroman jî û cureya romanê ya bi navê romanname yan jî nameroman jî heye.

 

Nameroman balkêş in û bala mirov dikşîne ser xwe. Mirov naveroka nameyan meraq dike. Hinek însan gelek meraqdarin û xwendina nameyên kesên din wan dixe heyecanê. Lewre jî kesên weha bi merak û bi heyecan nameyên kesên din dixwînin. Nameyên ku di romannameyan de têne weşandin, herçiqas bi tevahî ji alî nivîskar ve bêne nivîsîn jî, weke ku du kes, du evîndar, du dost ji hevûdu re şiyandine, ewqas realîst e û ji ber jiyana rojane ya însanan hatiye afirandin. Nameyên xeyalî bi şêweyeke surrealîst tê pêşkêşkirin û ev jî bala xwendevanan dikşîne.

 

Name jî weke çîrok û romanê ji bo ji alî kesekî din ve bê xwendin tê nivîsîn. Ji devê leheng, figurên ku karekterên wan cuda ne name têne nivîsîn û di nameyan de heger tevn, mijar, serpêhatî, çîrok û bûyer hebin û vana bi şêweyeke edebî bi hevudu re bêne hunandin, ji ber wan nameyan berhemeke edebî dikare bê afirandin.

 

Nameroman ji sedsala 18-an ta îro veke şêweyeke, şikleke edebiyatê hebûna xwe domandiye û li hinek welatên ewropayê ev şêwe roman gelek hatiye hezkirin. Çawan ku hinek nivîskar li wêneyan dinêrin û ji ber wan wêneyan roman diafirînin, hinek romannivîser jî hem ji ber nameyan roman dinivîsin û hem jî bi şêweya namenivîsê û herweha bi nameyan tevna romanê pêk tînin û bi şêweyeke hunerî û edebî nameroman dinivîsin. Herçiqas di edebiyata kurdî de ev şêwe roman tune jî, di nav edebiyata cîhanê û di edebiyata tirkî de ev şêwe roman anku nameroman hene.

 

Di naveroka hinek nameromanan de, têkiliya însanan ya psîkolojîk, rewşa wan a sosyal civakî, tradisyonên taybetî, toreyî û exlaqî tê rave kirin. Romana nivîskar Samuel Richardson ya bi navê ”Pamela” serboriya keçeke qewraş, dawxaza efendiyê qewraşê ya bi qewraşê re şadimanî û li hemberderketina daxwazên efendî û berxwedana qewraşa ciwan bi şêweya nameromanê hatiye afirandin.

 

Di nameromanan de carna bûyer ji devê du, sê kesan tê qalkirin. Yanê heman bûyer bi berçavika sê kesên cuda û bi şêweyên cuda tê qalkirin. Name, yek ji yekê din re dinivîse û di derbarê kesê duyem de jî agahdarî heye. Di nav edebiyata cîhanê de gelek mînakên nameromanan hene. Ya herî balkêş nameromana nivîskarê Amerîkî John Updîke ya bi navê “ S “ ye. Di vê nameromanê de; “Jineka 42 salî ku navî Sarah e, dev ji mêrê xwe berdide, jê vediqete û dikeve binê tesîra – bandora- lîderekî Hîndu û dibe endamê tarîqateke hîndû. Sarah çîroka xwe û têkiliyên xwe yên bi lîderê Hîndû re bi riya nameyan ji mêrê xwe ê berê re, ji keça xwe re, ji diya xwe re û ji psîkologê xwe re qal dike. Ew ji wan re name dişîne û behsa gelek tiştan dike. Ev nameyên Sarah-ê û bûyerên ku di nameyan de têne qalkirin dibe mijara romanê.

 

Di romana nivîskar Choderlos de Laclos ya bi navê “Tehlikeli Alâkalar – Têkiliyên Xeter ” de jî roman ji ber nameyên kesên cuda tê hunandin. Yanê nameroman dikare ji ber nameya yekê jî û dikare ji ber nameyên çend kesan jî bê afirandin.

 

Têbinî : Di nivîsa min ya bi sernavê ”edebiyat û dîrok” de hevokek tevlîhev bûye. Rastiya hevokê wehaye :

“Romana Ereb Şemo ”Dimdim” romaneke gelek baş e, hêja ye. Ev roman li Tirkî jî hatiye wergerandin. Romana Ereb Şemo ya bi navê ”Şivanê Kurd” romana bi kurdî ya yekem e ku li bakurê Kurdistanê ji alî weşanên ”Ozgurluk Yolu – Riya Azadî” ve hatiye weşandin û belavkirin.”

 

 

 

EDEBIYAT Û DÎROK

 

 Gelek çîrokên antîk, folklorîk yên gelêrî hene ku dikare bibe roman. Edebiyata kurdî di hêla romanên ku ji ber bûyerên dîrokî hatine afirandin qels e. Di dîroka kurdan de wisa bûyerên girîng pêk hatine ku, her bûyerek bi serê xwe dikare bibe roman.

 

Serkêş û damezrevanê romana kurdî a yekem romannivîserê kurd ê Kafkasya’yê Ereb Şemo ye. Romana modern –nûjen- ya kurdî bi berhemên wî dest pê kiriye û bi Mehmed Uzun, Hesenê Metê, Lokman Polat, Firat Cewerî, Laleş Qaso, Silêman Demîr, Î. Bubê Eser, Seydo Aydogan û hwd hatiye domandin. Di hêla nivîsîna romanên dîrokî de jî Ereb Şemo serî kişandiye. Romana wî ya bi navê ”Dimdim” li ser bûyereke dîrokî, anku li ser berxwedana serdarê kurd, Xanê Çengzêrîn ê qumandarê kela Dimdimê ku li hemberê farisan pêk hatibû hatiye nivîsîn. Romana Ereb Şemo ”Dimdim” romaneke gelek baş e, hêja ye. Ev roman li Tirkî jî hatiye wergerandin û romana bi kurdî ya yekem e ku li bakurê Kurdistanê ji alî weşanên ”Ozgurluk Yolu – Riya Azadî” ve hatiye weşandin û belavkirin.

 

Çend romanên Mehmet Uzun jî ji ber bûyerên dîrokî hatine nivîsîn. Roman wî yên biyografîk û bûyerên ku di wan romanan de hatine qalkirin, dîmeneke ji dîroka kurdan ya nêzîk radixe ber çavên xwendevanên kurd. Romana min a navê ”Fîlozof – Katibê Şêx Saîd” jî ji ber bûyera serîhildana Şêx Saîdê nemir hatiye nivîsîn. Kurteromana min a bi navê ”Nûrheyata Licî” bi tevahî kurteromaneke dîrokî û mîtolojîk e ku bi xeyalî lêbelê bi şêweya kurteromanê hatiye afirandin.

 

Hinek xwendevanên ku ji edebiyatê fêm nakin, berhemên edebî û pirtûkên dîrokî têkilhev dikin. Divê ew bizanibin ku; edebiyat dîrok nîn e û berhemên edebî pirtûkên dîrokî nîn in. Malzemeyê dîrokzan (yan jî dîroknas – zimanzanên kurd(!) hêj biryar nedane ku ew ji ”tarîhçî”yan re bibêjin dîrokzan yan dîroknas.) belgeyên rastîn û şîroveyên îlmî, zanîstî ne.

 

Yê romannivîser fiction, xeyal, îmge, kurgu, tevn û taswîr in. Herçiqas romannivîser carna belgeyên dîrokî bi kar bînin, yan jî ji wan feyde, siûd bigre jî, ew dikare li gor keyfa dilê xwe, li gor mentalîteya xwe wan bi kar bîne û bi şêweyeke din taswîr bike û şikleke xeyalî bi cureyeke din bide pê.

 

Binêrin, li gorê dîrokzanan Kleopatra jineka reş, nerind herweha xirab, poza wê xwar e. Bejna wê kin e, zikmeşk e, anku qet rind nîn e. lêbelê romannivîser dikare Kleopatra’yê pir bedew û xweşik bide nîşandan, bi taswîra edebî û xeyalî wê rind û spehî bike û weke jineka bedew bide rave kirin. Romannivîser li gor zewqa xwe dikare her tişt bi xeyalî biafrîne, lê dîrokzan nikare weha bike.

 

Lewre jî, divê pirtûkên dîrokzanan li gor rastiya dîrokî û romanên romannivîser li gor hunera edebî bêne şîrovekirin.

 19/03/07

 

ŞÎRET Û ŞÊWIRMEND

 

Di çand û tradisyona civaka kurd de şîret û şêwirmendî xwedî ciheke taybet e. Di folklor û edebiyata devkî ya kurdî de gelek şîretên giranbiha hene û pisporên şêwirmend rêzdarên civakê ne. Ji xwe di civaka kurdan de pispor rola şêwirmendiyê pêk tînin.

 

Şêwirmend li mirov şîret dikin. Heger mirov li gor şîretên wan bike, poşman nabe. Lê heger li gor şîretên wan neke, dikare şaşî bike û poşman bibe. Car caran dema ez gotareke rexneyî dinivîsim, nivîsê ji du, sê dostên xwe re dişînim û bi wan dişêwirim. Ew bala min dikşînin ser gelek tiştan ku ez waqif nebûme yan jî min bi wê şêweyê li pirsgirêkê nenêriye. Mirov di nivîsa xwe de tiştên ku nabîne yan jî lê hayî nayê bi saya balkêşiya dostên xwe yên şêwirmend hayi jê dibe û herweha pêşî li şaşî û çewtiyê digre.

 

Di jiyana însan de şêwirmendî ciheke girîng digre. Beriya ku mirov tişteke bike, bi hinekan re bişêwire ji bo mirov gelek başe. Pirê caran mirov bi saya şîretan xwe ji tiştên xirab dûr dixe û bi saya şêwirmendan di pêkanîna tiştan de bi ser dikeve. Gelek şêwirmendên jin hene ku rê nîşanê mêran didin. Ji xwe dibêjin li pişt mêrê serketî miheqeq jineka bieqil heye.

 

Dostekî min ê nivîskar digot : ”Ez bi keçeka bieqil re bum dost û min wê kir şêwirmendê xwe. Çi problemeke min derketa min ji wê dipirsiya û ez bi wê dişêwiriyam. Dema min weke gotinên wê bikira, ez bi ser diketim, mesele çareser dibû.”

 

Yê min jî keçek dosta min hebû. Pir eqilmend bû. Ez qîmeta wê nizanibûm, min dilê wê ji xwe hêşt. Ew niha berpirsiyarê şîrketeka mezin û birêvebiriya şirketê bi eqilmendiya xwe dimeşîne û di karê xwe de serketiye. Helbet hinek jî dibêjin ”mirov li gor eqilê jinan tevbigere têk diçe.” Dostekî min digot ”Çiqas ez bi gotina jina xwe bikim û li gor xebera wê tevbigerim, ez şaşî dikim û poşman dibin.”

 

Jin zor in. Mêr bi jinan nikarin. Yê ku mêran rezîl jî dikin û ezîz jî dikin, jin in. Li gorê lêkolîna min mêrê ku qanser dibin ji sedî nodê wan ji ber derd û kul û qehra jinê ye. Hinek jin mêran qanser dikin. Min ê gotareke li ser jinan ku çawa mêran qanser dikin, binivîsandana. Lê belê ez ji tirsa jinan newêrame binivîsim.

 

 

XWEZÎ…

 

Pêwîstiya xwendevanên kurd netenê bi weşanên îdeolojîk heye, herweha pêwîstî bi weşanên çand, ziman, edebiyat, mîzah û magazînî jî heye. Yên ku niha dikarin kovar û rojname derxin, kovar û rojnameyên îdeolojîk, siyasî derdixin. Ji bo ku weşangeriya kurdî hêj nebûye kareke bazirganiyê û tenê bi şêweya haceta siyasî û îdeolojîk derdikeve, loma jî naveroka weşanan teng dimîne û herweha weşanên heyî bi giranî siyasîne.

 

Xwezî kovareke kurdî ya ziman ku tenê pirs û pirsgirêkên ziman minaqeşe û şîrove bikira hebûna. Xwezî kovareke kurdî ya dîrokê ku têde belgeyên dîrokî û şîroveyên li ser dîrokê hebana. Xwezî kovar yan rojnameyeke mîzahî û magazînî ya bi kurdî hebana. Xwezî kovareke aktuelî ya hefteyî (weke kovara Nokta, Tempo, Aktuel, Haftalik) hebana ku panoramaya heftê pêşkêşê xwendevanên kurd bikira.

 

Weşanên malperên kurdan yên elektronîk di înternetê de di gelek hêlan de serketî ne. Lêbelê ew weşan matbû nînin, li ser kaxiz çap nabin û herweha li pirtûkxaneyan û li arşîvxaneyan nayêne arşîv kirin. Weşan matbû be –çapkirî be- sed sal paşê jî di arşîvan de tê dîtin, lê li înternetê malper bê girtin, êdî kesek wê weşanê nabîne. Loma jî qîmeta weşanên matbu-çapkirî- pire.

 

Malpera ”Lotikxane”yê weşaneke mîzahî û magazînî ye. Di malperê de gelek nûçe û şîroveyên balkêş têne weşandin. Xwezî weşaneke weke Lotikxanê li ser kaxiz bihatana weşandin û li tevahiya heremên Kurdistanê belav bibana. Herçiqas carna hinek tiştên magazînî di kovara ”Esmer” ya mehane de derdikevin jî, ev têr nake. Divê kovar yan rojnameyeke tabîlot ya mîzahî û magazînî ya bi kurdî hebe.

 

Li Tirkiyê kovarên hefteyî, herweke Nokta, Aktuel, Tempo, Haftalik, Hafta Sonu û hwd hene. Pêwistiya kurdan jî bi kovareke hefteyî ya aktuel heye. Kovareke kurdî/kurdan ku naveroka wê bi mijarên magazînî, kulturî, hunerî, mîzahî û hemû cureyên aktuelî bê dagirtin, dê bala xwendevanên kurd bikşîne.

 

Derxistina weşanên kurdî yên curbecur ewqas zor û zahmet nîn e, hêsan e. Belê, hêsan e heger ku dewlemendên kurd xwe bidin ber vî barî û ji bo vî karî ji hêla aborî ve bibin alîkar. Bingeha hertiştî hebûna madî ye, aborî ye. Weşaneke ku pirsa xwe ya aborî çareser bike, dikare jiyana xwe ya weşanê bidomîne.

 

Li tevayê cîhanê kovar û rojname ji alî kesên bazirgan, ji alî şirketan, holdîngan, bankan, dezgehên fînansê û kesên dewlemend ve têne weşandin. Li Tirkiyê û bakurê Kurdistanê gelek şirket û holdîngên kurdan, gelek mihendîs, mutahît û kesên dewlemend anku fînans kapîtalîstên kurd hene. Heger ew dest biavêjin karê weşana kovar û rojnameyên kurdî dê gelek weşanên kurdî bêne weşandin.

 

Pirsa netewî di esasê xwe de pirsa dewlemendên netewî ye. Yanî pirsa millî burjuvazîyê ye. Divê dewlemend li welatê xwe, li bazara xwe, li çand û zimanê xwe xwedî derkevin. Welat, çand, ziman netenê yên karker, gundî, şoreşger û welatparêzan e, herweha yê dewlemendane jî.

 

Xwezî rojeke dewlemendên kurd li doza netewî, li welat, çand û zimanê kurdî xwedî derketana û dest bavêtana karê weşangeriya kurdî. Wê demê dê weşanvaniya kurdî geş bibana û pêşve çûna û dewlemend bibana.

 

DÎROKA PÊVAJOYA PIRTÛKÊN KURDÎ

  

Lêkolînvanên kurd weke hejmar hindik in, Lêbelê di gel hindikbûna wan jî, wan hetanî niha gelek lêkolînên hêja pêk anîne û gelek alîyên dîrokî yên derbarê kurdan de ji tarîtiyê derxistine ronahîyê. Di gel hindikbûna hejmara lêkolînvanên kurd, afirandina berhemên wan yên lêkolînî gelekin û hêjayê pesnê ne.

 

Yek ji wan lêkolînvanê kurd jî lêkolînvanê afirîner û berhemkar Malmisanij e. Wî di nav bîst salan de gelek lêkolînên hêja di derbarê mijarên cuda de pêk anî. Li ser kovar û rojnameyên kurdî/kurdan, rêxistinên kurd yên dîrokî, li ser malbata Bedirxaniyan, malbata Cemîl Paşa û li ser şexsiyetên kokurd herwekî Abdullah Cevdet, Saîdê Nûrsî / Kurdî, komela Hêvî û yd, bi ked û xebateke giranbiha lêkolînên hêja pêk anî.

 

Niha jî, Malmisanij li ser dîroka pêvajoya pirtûkên kurdî lêkolîn kiriye û pirtûka xwe ya bi navê ” Turkiye ve Suriye de Kurdçe kitap yayimciliginin dunu ve bugunu – Li Tirkiyê û Suriyê weşangeriya pirtûkên kurdî doh û îro – yan jî dohîn û îroyîna weşangerîya pirtûkên kurdî li Tirkîyê û Surîyê” afirandiye. Ev pirtûk di nav weşanên Vate de li Stenbolê hatiye weşandin. Zimanê pirtûkê bi tirkî ye û pirtûk 168 rûpel e.

 

Ji bo ku întreseya min derbarê naveroka pirtûkê de heye, min pirtûka 168 rûpelan di yek şevek de xwend. Ev pirtûka derbarê weşanên kurdî de ji hêla naveroka xwe pirtûkeke dewlemend e. Ji hêla metoda şêweya lêkolînvaniyê jî pirtûkeke hêja û giranbiha ye û herweha têde derbarê mijara weşandina pirtûkên kurdî de agahdarîyên berfireh hene. Lewre jî divê hemû kurd va pirtûka giranbiha bixwînin û ji agahdarîyên derbarê pirtûkên kurdî hayidar bibin.

 

Pirtûka kurdî ya yekem kîjan e, salê çend pirtûkên kurdî hatine weşandin, çend nivîskarên kurd hene, çend nivîskarên jin yên kurd hene? Û herweha bersîvên gelek pirsan di pirtûkê de hatiye dayin. Pirtûk du beş e. Beşeke li ser weşangerîya pirtûkên kurdî yên bakurê Kurdistanê ye û beşa din li ser weşangerîya pirtûkên kurdî yên başurê rojavayê Kurdistanê ye. Weşangeriya pirtûkên kurdî yên herdu beşên Kurdistanê bi berfirehî hatiye lêkolînkirin û encameke ku ji hêla înformationê – agahdariyê – ve gelek xurt e derketiye holê.

 

Serpêhatiya 150 salên pirtûkên kurdî, di nav şert û şûtên zor û zahmet de kar û xebata weşangeriya kurdî, zilm û zordariyên ku weşangerên kurd dîtine û herweha fedakariyên ku weşangerên kurd pêk anîne, hemû jî di vê pirtûka giranbiha ya dîroka pêvajoya pirtûkên kurdî de cih girtine. Bi saya kar û xebatên lêkolîngeran kurd ji gelek heyiyên xwe yên dîrokî hayidar dibin. Lewre jî divê kurd qîmet û rûmeteke giranbiha bidin lêkolînvan û nivîskarên xwe.

 

Ji bo ez bala xwendevanan bikşînim ser naveroka pirtûkê, ez ê weke mînak çend sernivîsên balkêş li peyhev rêz bikim ku xwendevanên kurd meraq bikin û derbarê mijarê de întrese nîşan bidin û herweha pirtûkê bikirin û bixwînin û gelek tişt jê fêr bibin. Hetanî ku min vê pirtûkê nexwend ez gelek tişt nizanibûm û bi saya vê pirtûkê gelek tişt fêr bum û herweha derbarê mijara weşangeriyê de zanîna min zêde bû.

 

”Li Tirkîyê nivîskarê kurd û afirandina pirtûkan” , ”Bi zimanekî qedexe nivîsîn” , ”Li Tirkîyê weşangerîya pirtûkên kurdî” , ”Dema împaratorîya Osmanî de pirtûkên kurdî”, ”Di weşanên kurdî û tirkî de nivîsên danasîna pirtûkên kurdî” , ”Li Tirkiyê weşanxaneyên kurdî/kurdan” , ”Rêxistinên weşangeriyê” , ”Belavkirina pirtûkan” , ”Heqê telîfê û bihayê telîfê” , ”Li Tirkîyê xwendevanên pirtûkên kurdî û pirtûkxane” , ”Pirtûkxaneyên Tirkîyê û weşanên kurdî” , ”Weşanên elektronîk” , ”Pirsgirêkên weşangeriya kurdî” û herweha gelek mijarên din di nav rûpelên pirtûkê de têne pêşkêşkirin.

 

Ji bo zanîna mijarên van sernivîsên li jor ku hemû jî di pirtûkê de ne, divê her kurd vê pirtûkê bixwîne. Ez nivîskarê pirtûkê lêkolînvan Malmisanij pîroz dikim ku di derbarê mijara weşangeriya pirtûkên kurdî de lêkolîn kiriye û dîroka pêvajoya pirtûkên kurdî pêşkêşê xwendevanan kiriye.

 

PÊWÎSTIYA TEVGEREKE REWŞENBÎRÎ

 

Partiyên îlegal yên kurd di îlegalîteyê de tu karekî nakin. Ji xwe karê ku di îlegalîteyê de bê kirin nemaye, tune. Bila partiyeke îlegal bibêje min vî karî di îlegalîteyê de kir. Karên ku partiyên îlegal dikin, legal in.

 

Di kar û xebatên legal de gelek tişt hatine kirin û divê hêj jî bêne kirin. Di şert û şûtên îroyîn de pêwîstiya pirbûna rêxistinên sivîl û tevgereke têkoşer ya rewşenbîrî heye. Di rewşa îroyîn de pêwîstî bi legalîtekirina partîyên îlegal yên kurd tune. PSK, PDK-Bakur, PŞK, PADEK, PWD û hwd bibin legal yan jî nebin, tişteke nayê guhertin. PSK û PDK – Bakur bibin legal jî ji Hak- Par û Kadep-ê bêtir nikarin tişteke din bikin.

 

Sê partiyên ku li ser bingeha potansiyela welatparêziya kurd di legalîteyê de li gorê zagonên KT bi fermî hatine damezrandin hene. Pêwîstî bi partiyeke din ê legal nake. Lêbelê pêwîstiya têkoşîneke demokratîk û netewî bi şêweya meşrû ya tevgera kurd heye û ev tevger meşrûiyeta xwe ji heqbûna daxwazên xwe û ji rastiya hedef û armancên xwe werdigre.

 

Pêwîstiya tevgereke têkoşer ya rewşenbîrî (ronakbîrî) dikare bibe motora têkoşîna netewî û demokratîk a doza kurd û Kurdistanê û bibe sedemê pêşveçûna civakî ya li bakurê Kurdistanê û bibe nav û dengê doza kurd û Kurdistanê li cîhanê.

 

Sed ronakbîrên aktîvîst bêne cem hev û tevgereke rewşenbîrî ya aktîv pêk bînin, dê Tirkiyê û Kurdistanê serobin bikin. Hemû partî û rêxistinên îlegal yên kurd û yên legal mil bidin tevgera rewşenbîrên têkoşer yên aktîvîst û di her warî de piştgiriya wan bikin, dê rewş di lehiya doza netewa kurd de bê guhertin.

 

Ji xwe re binêrin rêzdar Îbrahîm Guclu bi tena serê xwe çi dike. Heger rewşenbîrên wekî birêz Îbrahîm Guclu bêne cem hev, hêzeke rewşenbîrî pêk bînin, mil bi mil di qada têkoşînê de cihê xwe bigrin û bi şêweyeke aktîv têkoşîneke demokratîk û netewî ya meşrû bimeşînin, dê zorê bidine dagirkeran û doza netewa kurd bixine rojevê û dagirkeran neçar bikin ku mecbûr bibînin gav biavêjin û kirinên girîng ji bo çareseriya pirsgirêka doza netewa kurd di pratîkê de pêk bînin.

 

Roja ku li herêma Botan heşt – 8 - leşkerên ordiya tirk hatin kuştin, di heman – eynê- rojê de di rojnameya Le Monde ya Fransê de anonseke – îlaneke – ji bo doza kurd derket. Dewleta tirk goh neda kuştina 8 askeran, xema dewletê nebû ku 8 leşker hatine kuştin, lêbelê dewletê ji bo îlana rojnameya Le Monde aciziya xwe nîşan da, agir bi dawa dewletê ket. Dîsa di roja ku li Ankara’yê ji bo pirsa kurd konferansa aşîtiyê çêbû, li Licê serheng û serbazekî ordiya tirk hatin kuştin. Kuştina leşkeran nebû nûçeya rojnameyan, lê ev du hefteye her roj di rojnameyên tirkan de li ser konferansê gotar hene. Çalakî û pêkanîna xebatên ku dewleta dagirker dide tirsandin diyare. Lewre jî divê kurd xebat û çalakiyên ku agir bi dawa dewletê dixe pêk bînin.

 

Rewşenbîr wijdana gel in, lewre jî divê ronakbîr bibin dengê gel, parêzgerê doza gel. Yê ku dengê gel bigîşîne raya demokratîk ya Ewropayê û cîhanê rewşenbîrên gel in. Raya giştî ya cîhanê goh dide banga ronakbîran. Ji dokumentan tê fêmkirin ku, di dema şerê Vîetnamê de yê ku raya giştî ya Ewropayê û raya demokratîk ya Amerîkayê xistiye hareketê kar û xebata ”Tevgera Ronakbîrî ya Vîetnamê” bûye. Hoşî Mînh bi xwe jî bûye endamê tevgera ronakbîran û wekî endamekî ji vê tevgera rewşenbîran re riayet kiriye, biryarên tevgerê bi cih aniye û ji doza netewa xwe re xizmet kiriye.

 

Ne tenê li bakurê Kurdistanê, herweha li Rojhilatê Kurdistanê jî pêwîstiya tevgera rewşenbîrî – ronakbîrî – ya kurd heye. Kar, xebat, çalakî û têkoşîna tevgereke weha dê doza netewa kurd li pêşberê raya giştî ya demokratîk ya cîhanê manedar bike, piştgiriya raya demokratîk ya cîhanê werbigre û zorê bide dewleta şoven û nîjadperest ya kemalîst û dewleta paşverû ya humeynîst ya Îranê.

 

EDEBIYATA PARTÎZANÎYÊ

 

Min çend pirtûkên bîranînên gerîllan, çîrok, helbest û roman û herweha serpêhatiyên kesên çekdar xwend. Pirtûkên wan li gor mentalîteya propaganda û pesindayina partiyeke hatiye nivîsîn. Herçiqas hinek edebiyatzan pirtûkên weha weke berhemên edebî qebûl nakin jî, pirtûkên weha dikevin kategorîya berhemên edebiyata partîtîyê yan jî partîzanîyê. Ji vê cure berheman re ”Partî edebîyatî – Edebiyata Partîtîyê” tê gotin û parastina bi vî şiklê edebiyatê û teorîya wê nod sal berê ji Alî Lenîn ve hatiye kirin û ev cure edebiyat hatiye parastin.

 

Lenîn bi sernavê ”Partî Edebîyatî” nivîs nivîsiye û edebiyatê di xizmeta partîyê de dîtiye û vê cure edebîyatê ji bo propaganda partîyê weke haceteke dîtiye û bi kar anîye. Di dema dîktatorîya Stalîn de ev cure edebîyat bûye şiklê edebîyata fermî ya li Sovyetê. Gelek nivîskarên Sovyeta berê di berhemên xwe yên edebî de pesnê Lenîn û Stalîn dane û propaganda partîyê derxistine pêş.

 

Li Tirkîyê jî ûdeolojîya fermî ya Kemalîzmê bandora xwe li ser berhemên edebî danîye û di pirtûkên nivîskarên tirk de pesnê M. Kemal Ataturk hatiye dayin û propaganda Kemalîzmê hatiye kirin. Rengê siyasî û pesn û bêhna Kemalîzmê wan berheman fetisandiye û qîmeta wan ya edebî li holê nehêştiye.

 

Li bakurê Kurdistanê jî hinek Apoyî’yên ku helbest, çîrok û roman dinivîsin, dixwazin edebîyata partîtîyê / partîzanîyê pêk bînin û di nav rûpelên berhemên xwe de pesnê hêza xwe ya siyasî bidin û propaganga serokê xwe û partîya xwe bikin.

 

Di berhemên edebî de hêleke siyasî hebe normal e. Berhemeke edebî dikare li ser bûyerên sosyal civakî û sîyasî bê afirandin. Naveroka berhemê dibe ku bi giranî welatperwerî û sîyasî be. Lêbelê nabe ku berhemeke edebî bi sloganên bijî serok filankes bê dagirtin. Berhemên edebî bi şêweyeke propagandayê û sloganvarî bê nivîsîn, ew berhem seqet dibe, hêla wê ya edebî qels dimîne.

 

Ev cure edebiyat anku edebîyata partîtîyê demeke bê xwendin jî, piştî demeke din qîmeta wê namîne û ji holê radibe.

 

ROMANÊN PSÎKOLOJÎK

 

 Romana kurdî hêj nekemiliye, lêbelê ber bi kemilandinê ve diçe. Di nav romanên kurdî de gelek cureyên romanan hene, lê hinek cure roman jî qet tunin û hinek cure jî pir qels mane. Di edebiyatê de psîkolojî –derûnî- û berhemên edebî yên psîkolojîk ciheke girîng digre. Romanên Dostoyevskî ji hêla psîkolojiyê ve derya ne, dewlemendiya edebiyatê ne.

 

Di hinek kurteçîrokên kurdî yên nûjen de hêlên psîkolojîk hene û biserketî ne, lê di romanên kurdî de hêlên psîkolojîk qels in. Di nav romanên kurdî de romaneke ku mirov bibêje ev bi tevahî romaneke psîkolojîke heye yan na? Bi min tune ye.

 

Gelo mirov bi tevahî romaneke psîkolojîk binivîse û biweşîne, dê hinek kurdên cahîlên edebiyatê navê dînîtiyê li pey mirov nexin? Nivîskarekî kurd tişteke ku dişibe romanê (hinekan ji bo wê berhemê gotin çîrok e û hinekan gotin roman e) nivîsî, têde hinek navên ecêb, tiştên dînomîno hebû û herweha hêla wê ya psîkolojîk û derûnîya legeng û fîgurên berhemê bi giranî xwe didane nîşandan, lewre jî hinekan ji bo nivîskar gotin “filan nivîskar dîn bûye.” Lê, bi qasê ku ez zanim ev nivîskar nedîne, eqilmendekî kîbar e, bieqilê bieqilan e.

 

Di romana min a bi navê “Robîn” de hêleke psîkolojîk heye. Bav û kur xew dibînin û ji bo ku hevûdu nedîtine, hevûdu nas nakin û ji bo hev bibînin li pey hev digerin. Ji ber xewnan derûniya wan nebaş dibe. Di nav pêvajoya lêgerînê de gelek bûyer têne serê wan. Bav lehengê romanê ye û kurdekî penaber e. Kur ji jineka rusî û bavekî kurd e û li Sovyeta berê mezin bûye û herweha li wir perwerde bûye. Romana min a bi navê “Robîn” ficktion e, lê hinek xwendevanên kurd romanê weke rastî qebûl dikin û ji wan xiyale ku kurekî nivîskar ji jineka rusî heye, yanî kurê jinika rusî kurê nivîskarê romana “Robîn” e. Hinek xwendevanan bi mailan ji min pirsîn ku gelo min kurê xwe yê ji jinika rusî dîtiye yan na? (Di esasê xwe de ji jinika rusî kurê nivîskar tune. Ev bi xeyalî hatiye afirandin, anku xeyal e, kurgu ye, îmge ye, tevn e.)

 

Di afirandina romanê de karanîna metoda hestên psîkolojîk naverok û hunandina romanê dewlemend dike û şêweyeke nû ya teknîka romanê pêk tîne. Rewşa civakî, tevgerên curbecur yên rastî û xeyalî, hareketê însan, hal û rewşa derûnî ya leheng û fîguran, sedemên derketina bûyeran û herweha cîhana hundirîn ya psîkolojîya kesan, bi şêweya hunera edebî bê afirandin, huner û teknîka romanê xurt dike.

 

Ji bo ku qelsiya hêla psîkolojîk ya edebiyata kurdî ji holê bê rakirin, divê nivîskarên kurd çîrok û romanên kurdî yên psîkolojîk binivîsin. Afirandina berhemên psîkolojîk yên edebî dê edebiyata kurdî dewlemend bike.

 

 SALA 2007 – SALA KERKUKÊ

 Di sala 2007-an de dê dilê her kurdê welatparêz ji bo kerkukê lêxe. Hemû kurdperwerên her çar parçeyên Kurdistanê hêvîdar in ku  sala 2007'an ji bona çareseriya pirsa bajarê kerkukê ji bo kurdan bibe sala serkevtinê. Ji bona vê jî xebateke bêhempa pêwîst e. Divê kurd sala 2007'an bikin sala Kerkûkê. Lewre ev sal sala tayinkirina qedera –çarenûsa- bajarê Kerkukê ye.

 

Min di sala 2002-an de li ser Kerkukê nivîseke nivîsîbû. Ew nivîsa min di malpera ”Kerkuk Kurdistane” de û di rojnameya Xebat ya Kurdistana azad de hatibû weşandin. Dîtinên ku min ew dem ji bo pirsa Kerkukê anîbû zimên îro jî rastiya xwe didomîne. Kerkuk kurd e û bajareke Kurdistanê ye.

Pirsa bajarê Kerkûkê hertim di rojeva kurdan de cihê xwe girtiye. Ji dema serokê tevgera kurd rehmetî Mistefa Barzanî ta îro pirsa Kerkûkê wek pirseke sereke di rojevê de bûye. Ev pirs, di sala 2007-an de  hîn pirtir aktuel e. Serokê Kurdistanê kak Mesûd Barzanî pêwîst di derbarê vê pirsgirêkê de çend car beyan daye û herweha helwesta xwe ya rast û dirust, ya bi qerar û bi îstîqrar ji raya giştî a cîhanê re eşkere kiriye.

Helwesta kak Mesûd Barzanî, beyan û gotinên wî, rastiyên dirokî ne û divê hemû kurd - kurdên herçar parçên Kurdistanê - piştgiriya vê helwestê bikin. Divê hemû nivîskar, rewşenbîr û siyasetmedarên kurd digel piştgiriyê, herkê li gor xwe, di nivîs, propaganda û lêkolînên xwe de mesela Kerkûkê têxin rojevê û ji malperên kurdî / kurdan re di derbarê Kerkukê de nivîs, şîrove, nirxandin bişînin.

Masmedia tirkan û dewleta tirk, bi giranî jî di dema desthilatdariya hukmata Ecevît de û niha jî propagandayek berfireh hate kirin û diki ku xwedêgiravî "Kerkûk bajarekê tirkan e." Ev îdîa wan nerast e, ji hêla rastiya dîrokî ve jî îdîayekî bêbinî ye, pûç û vala ye. Di gel rastiya realîteya îro, belgeyên (dokumentên) dîrokî jî didin îspat kirin ku Kerkûk doh jî û îro jî bajarekê kurdan bûye.

Beriya ku ez behsa belgeyeka dîrokî bikim, ez ê bi çend gotinan behsa helwesta serokê tevgera kurd rehmetî Mistefa Barzanî bikim, dîtin û gotinên wî pêşkêş bikim û paşê li ser belgeya dîrokî bisekinim.

Yek ji sedemê şerê tevgera kurd di Kurdistana başûr de - di sala 1975-an de – li hemberê desthilatdariya dewleta Baas a dagirker jî mesela Kerkûkê bû. Serokê tevgera kurd Mistefa Barzanî gelek girîngî dida Kerkûkê. Wî hem di hevdîtinên ji bo amadekirina peymana Xudmuxtarî de û hem jî di biryargirtina pêkanîna şerê 75-an de, girîngî dabû mesela Kerkûkê û helwesta xwe li gor vê pirsgirêkê dabû nîşan dan.

Heger serokê tevgera kurd Mistefa Barzanî bi hestekî kurdayetî li ser vê meselê nesekinya, girîngî nedaya Kerkûkê û dev ji Kerkûkê berda û tawîz bidaya dewleta Baas, anko Kerkûk nehaniya rojevê û di vê meselê de, wî wek Baasiyan qebûl bikir, dê peymana 1971-ê bidomaya û di 75-an de şer jî derneketa. Lê, serokê Kurd û Kurdistanê Mistefa Barzanî wek dewleta Baas qebûl nekir, mesela Kerkûkê anî rojevê, desthilatdariya Baas sucdar kir ku xalên peymanê bi cih nanîye û loma jî, şer dest pê kir.

Herçiqas hinek kesên ku ji alî ruhîyeta kurdayetiyê de nekemilîbûn, xwestin ku kurd, Kerkûkê ji ereban re bihêlin, pirsa Kerkûkê neynin rojevê û herwekî daxwazên Baas vê meselê qebûl bikin, lê serokê tevgera kurd, Mistefa Barzanî yê nemir ev tişt qebûl nekir, wî tawîz neda û dest bi şer û têkoşînê kir.

Mistefa Barzanî menfeeta - berjewendiya - xwe ya şexsî nefikirî. Ew li mesleheta gelemperî a netewa kurd û jiyandin û berdewambûna doza netewa kurd fikirî. Barzanî yê nemir got: "Heger ez têk biçim, wenda bikim jî, dê têkoşîna gelê kurd bidome. Dê Kerkûk herdem di dilê gelê kurd de bijî. Heger Kerkûk wenda bike, Kurdistan wenda dike, gelê kurd wenda dike. Divê Kerkûk ji dil û daxwazên gelê kurd dernekeve, hertim di dilê wan de be, ta ku rizgar bibe."

Siyasetmedarê hêja, serokê Kurdistanê kak Mesûd Barzanî, li ser îdîayên derew –vir - yên masmedia û dewleta tirk bi hestekî kurdayetî a payebilind helwest girt û tu tawîzek jî neda dewleta tirk û li hemberê daxwazên wan derket. Dewleta tirk rastiya dîrokî berevajî kir û îdîa kir ku "Kerkûk bajarekî tirkan e." Helbet ev îdîa wan ji bo ku li wî bajarî hinek turkmen hene nîn e, wan çav berdaye petrola Kerkûkê. Ew bi sedsalan e hemû dewlemendiya sererd û binerdê Kurdistana bakur dixwin, vêca jî çav berdane dewlemendiya Kerkûkê.

Dokumentên dîrokî ên tirkan bi xwe wan direwçîn derdixin û didin îspat kirin ku Kerkûk ji berê ve bajarekê kurdan bûye. Di "Kamûs’ul-A’lam” de bi şêweyekê gelek eşkere tê xuya kirin ku Kerkûk bajareke Kurdistanê ye. Sedûçardeh -114 - sal berê, yanê di sala 1889-an de di dokumentên tirkan de hatiye nivîsîn ku "Kerkûk li Kurdistanê ye û bajarekê kurd e." Heta di vê dokumentê de ne tenê Kerkûk, herweha Mûsil jî wek bajarekê Kurdistanê hatiye qebûl kirin.

Nivîskar û lêkolînvanê hêja Mihemed Emîn Bozarslan bi xebateke dûr û dirêj "Kamûs’ul-A’lam” wergerand tirkiya îro. Di vê dokumentê de, di beşa xala Kerkûkê de weha hatiye nivîsîn:

“ Kerkûk 160 km dûrê bajarê Kurdistanê Mûsilê ye. Kerkûk li rojhilatê başurê Mûsilê, li bin rêzegiran, li ber deşteke fireh e û navenda sancaxa Şehrezorê ye. Runiştvanên bajêr 30.000 in. Di bajêr de keleh, 36 mizgeft, 7 medrese, 15 tekye û zaviye, 12 xan, 1282 mixaze û dikan, 8 hemam hene. Li ser çem pirek, 18 dibistan, 3 dêr (kilîse) , 1 sînagog heye..... Ji rûniştvanan çaran sê, 4/3, kurd in. Yên din jî tirkmen û ereb in. Li bajêr 760 cihû (yahûdî) û 460 keldanî hene."

Ev dokument 114 sal berê hatiye amade kirin û aîdê tirkan e. Ji bo li hesabê masmedia û dewleta tirk nayê, ew naxwazin van rastiyên dîrokî bibînin. Ew bi direw, bi fen û fûtan dixwazin raya giştî a alemê bixapînin. Helwestgirtina serokê Kurdistanê birêz kak Mesûd Barzanî ev daxwaz di dilê wan de hişt. Ev xwesteka masmedia û dewleta tirk wek dasîyê di berçêlka wan de ma.

Bi qasê ku ez zanim, ji alî lêkolîneran ve hinek lêkolînên hêja li ser Kerkûkê hatine kirin û ew lêkolîn wek pirtûk hatine weşandin. Divê ev berhemên lêkolînî bi kurdî, tirkî, erebî û îngilîzî bêne weşandin ku raya giştî bi rastiya rewşa Kerkûkê agahdar bibin û di vê pirsgirêka Kerkûkê de heq bidin kurdan. Di vê hêlê de wezîfe dikeve stuyê wergêr û weşanên kurdî ku giranî bidin vê meselê.

 

 

SOSYOLOJIYA CIVAK Û EDEBIYATA KURDÎ

 

 Li ser sosyolojiya civaka kurd û edebiyata kurdî çend pirtûk hatine nivîsîn? Bi qasê ku ez zanim li ser sosyolojiya edebiyata kurdî qet yek pirtûkek jî nehatiye nivîsîn. Li ser sosyolojiya civaka kurd pirtûkên ku hatine nivîsîn pir hindik in. Ew jî çend pirtûkên nivîskarên Ewropî, pirtûkên Îsmaîl Beçîkçî, pirtûka Bazîl Nîkîtîn ya bi navê “Kurd” –Weşanên Deng- û pirtûka Zîya Gokalp ya bi navê “Analîza sosyolojîk ya eşîrên kurdan” e. –Weşanên Komal. Û ewqas.

 

Nivîskarên kurd her diçe zêde dibin, lêbelê piraniya nivîskaran bi edebiyatê re mijul dibin û herweha çîrok, helbest û roman dinivîsin. Hinek nivîskar jî bi karê lêkolînê re mijul dibin, hejmara wan pir hindik e. Di nav nivîskarên kurd de (mexseda min nivîskarên kurd yên ji Kurdistana bakur in) yên civaknas tunin û berhemeke civaknasiyê ya bi kurdî hatibe nivîsîn tune. Li bakurê Kurdistanê berhemên ku bi kurdî hatine nivîsîn –çend lib netêde- hemû jî berhemên edebî ne, anku berhemên ku di nav kategoriya şaxên edebiyatê de ne. Pirtûkên felsefî, ramanî, sosyal civakî, siyasî û sosyolojîk yên bi kurdî li bakurê Kurdistanê tunin.

 

Lewre jî divê nivîskarên kurd yên civaknas pirtûkên sosyolojîk binivîsin, analîza sosyolojiya civaka kurd –bi kurdî- bikin. Divê weşanxaneyên kurdan netenê çîrok, helbest, şano û roman biweşînin, herweha divê ew pirtûkên lêkolînî, lêgerînî, analîzî, ramanî, felsefî û nirxandinên civakî û dîrokî jî biweşînin.

 

Li ser edebiyata kurdî jî pirtûkên sosyolojîk nehatine weşandin. Tenê “Antolojiya Edebiyata Kurdî – M. Uzun” , “Antolojiya Çîrokên Kurdî – F. Cewerî” û “Antolojiya Helbestên Kurdî – A. Balî” hatine weşandin. (Pirtûkên antolojiyê pirtûkên sosyolojiyê nîn in.) Hêj antolojiya romana kurdî nehatiye weşandin. Min pirtûkeke nirxandina 20 romanên kurdî amade kir û bi navê “Bîst Romanên Kurdî” weşand. Ev pirtûk danasîn û nirxandina bîst romanên hilbijartî yên kurdî bû. Pirtûkeke sosyolojîk û antolojî nebû. Lêkolînvanên civaknas û edebiyatnasên kurd, divê hem sosyolojiya civaka kurd û hem jî sosyolojiya edebiyata kurdî binivîsin.

 

Divê rexnegirên edebî – anku edebiyatnas yan jî edebiyatzanên kurd – jî bi şêweyeke edebî berhemên edebiyata kurdî analîz bikin, binirxînin. Divê ew edebiyata kurdî li bêjingê xin, helçinin, kehb û gûzan ji hevûdu parve bikin. Yek radibe vegotineke – anlati- dinivîse û dibêje min romana herî baş nivîsî. Yekê din paşgotiniyan li peyhevûdu rêz dike û têde tu tevneke, tevgereke, bûyereke berbiçav, îmge, xeyal û hunandineke li gor pîvanên edebî tune û dibêje “kesekî heta niha romaneke weha nenivîsiye.” (Bi taybetî jî kesên ku pirtûka xwe ya yekem diweşînin û navê çîrok, helbest yan jî roman lêdikin, li gorê wan çîroka herî baş, helbesta herî baş, romana herî baş wî / wê nivîsiye. Ev kesên xwedî vê mentalîteyê berhemên ku berê hatine nivîsîn naecibînin û weke nihîlîstan hertiştê baş bi xwe dest pê dikin. Yanî ew yên berê baş nabînin û yên ku wan nivîsiye baş û serketî dibînin.)

 

Helbet, heger ji alî edebiyatnas –yan jî edebiyatzan-an ve li ser pirtûkên edebiyata kurdî bi şêweyeke zanîstî lêkolîneke dûr û kûr bê kirin, dê bê dîtin ku, di nav edebiyata kurdî de gelek pirtûkên ku li ser wan hatine nivîsîn ev çîrokin, lêbelê çîrok nînin, gelek pirtûk hene ku weke pirtûkên helbestan hatine weşandin, lê helbest nîn in, û herweha pirtûk hene ku li ser wan hatine nivîsîn ev romane, lê roman nîn in. Lê, ev nayê wê maneyê ku pirtûkên kurdî yên baş ku bi rastî jî çîrok, helbest û roman in, tunin. Na hene û hinek jê gelek baş in.

 

Çiqas pir pirtûkên analîza berheman (ez dixwazim mizgîniyeke bidim xwendevanên kurd ku nivîskarê ciwan ê kurd Î. Seydo Aydogan li ser romanên kurdî pirtûkeke analîzê / nirxandinê amade kiriye. Bi hêviya ku ev pirtûka wî ya ji hêla mijara xwe ve gelek girîng e, di demeke nêzîk de bê weşandin û bikeve destê xwendevanên kurd.) pirtûkên sosyolojiya civakê û edebiyatê, nirxandina rexnegirên edebî derbikevin, ji bo edebiyat, çand û zimanê kurdî dê ewqas baş be. Bi saya pirtûkên weha dê edebiyat û civaka kurd baş bê nasîn û zanîn. Lewre jî di dema niha de herî pir pêwîstî bi pirtûkên sosyolojiya edebiyat û civaka kurd heye û herweha pêwîstî bi pirtûkên analîza çîrok, helbest û romanên kurdî heye.

 

SALÊ ÇEND ROMANÊN KURDÎ DERDIKEVIN?

 

 Kî zanê ku salê çend romanên kurdî derdikevin? Bi min kesek jî nizane. Kurd xwedî hişmendiya dîrokê, lêkolînerî û stastîskî nîn in. Xelk û miletên din hersal stastîska hejmara pirtûkan diweşînin. Weke mînak bi swêdî yan jî bi tirkî ev sal çend pirtûk hatine weşandin. Ji wan çend roman in, çend helbest in, çend çîrokên, çend şano ne, çend lêkolîn in, çend werger in û hwd. Yên xelkê sazî û dezgehên wan hene û kesên pispor, lêkolînvan û rojnamevanên wan hene ku bi vî karî re mijul dibin. Sazî û dezgehên kurdan, xwedêgiravî pisporên kurd û hemû rojnamevanên kurd Xwedê wan bihêle lê ji tiştek re nabin.

 

Her kurdê ku bi kurdî vê nivîsê dixwîne, bila ji xwe van pirsan bipirse û bila destê xwe bide ser wijdana xwe û rastî bersîva pirsan bide. Tu yê ku vê nivîsê dixwînî tu zanî ku heta niha çend pirtûkên kurdî derketine? Çend romanên kurdî, çîrokên kurdî, pirtûkên helbest û şanoya kurdî derketine? Di sala 2005 û 2006-an de çend romanên kurdî derketin? Te qet rojname, kovar û di malpereke kurdî de (ji xeynê nivîsa birêz Î. Seydo Aydogan) nivîseke li ser hejmara romanên kurdî, pirtûkên çîrokên kurdî xwendiye? Na, ez zanim we nexwendiye. Pir tebiîye ku xwendevanên kurd meraq bikin bê par yan îsal çend romanên kurdî, çend çîrokên kurdî derketine? Û herweha çima pirtûkên şanoyî bi kurdî dernakevin? Û dîsa çima kurdên bin xetê herî pir pirtûkên helbestan weşandine û çima pirtûkên çîrok û romanên kurdî pir hindik diweşînin? Û çima nivîskarên kurd yên bakurê Kurdistanê herî hindik pirtûkên helbestan û herî pir pirtûkên çîrokan diweşînin?

 

Bila şaş neyê fêmkirin, tu sûceke, şaşiyeke, kêmaniyeke xwendevanên kurd tune. Kêmanî kêmaniya sazî û dezgehên kurdan, weşanên kurdan, pispor û lêkolînvanên kurdan, rojnamevan û nivîskarên kurd e. Ez ji Î. Seydo Aydogan re spas dikim ku wî salek berê hejmara romanên kurdî bi navên romanan ve weşand. (Herçiqas di lîsteya wî de çend navên romanan tunebû jî, ev xebata wî hêja bû. ) Ez ji wan kesên ku li ser romanên kurdî nivîsên danasîn û nirxandinê dinivîsin (herwekî Gabbar Çiyan, Lokman Polat, Amed Tigrîs, Î. Seydo Aydogan, Silêman Demir, Husein Mihamed, M. Yilmaz, Suleyman Alan, Erdogan Înal û yd,) re spas dikim ku bi nivîsên xwe romanên kurdî bi me didin danasînê.

 

Binêrin li Tirkiyê di sala 2006-an de 174 roman hatine çapkirin. Ji wan 55 roman ji alî nivîskarên jin ve û 122 roman ji alî nivîskarên mêr ve hatine nivîsîn. Li Swêdê sê qasê Tirkiyê (520) roman hatine nivîsîn. Helbet dema mirov li hejmara romanên ku li Tirkiyê û Swêdê dinêre, hal û rewşa romana kurdî netuhal e. Romana kurdî ji alî hejmarê ve pirûpir hindik e, qels e, feqîr û perîşan e.

 

174 romanên ku li Tirkiyê hatine weşandin ji alî 118 weşanxaneyan ve hatine weşandin. Yên kurdan (li Stenbolê, Diyarbekirê û li Ewropayê) çend weşanxane hene, wê jî kes nizane. Haya weşanxaneyan ji hevûdu tune. Kîjan weşanxane çend romanên kurdî derxistiye? Hinek weşanxane hene navê wan kurdî ye, lê pirtûkên ku derxistine ji sedî nodûpênc (%95) pirtûkên tirkî ne.

 

Gelo çend romanên wergerê bi kurdî hatine weşandin? Heydê em bibêjin nivîskarên kurd ji hêla afirandina romanên kurdî ve qels in, başe bi wergêrên kurd çi bûye? Çima ew berhemên nivîskarên kurd wernagerînin kurdî û çima weşanxaneyên kurd pirtûkên wergerê yên bi kurdî naweşînin?

 

Kovar û rojnameyên kurdî/kurdan, rojnamevanên kurd dikarin bi şêweyeke rojnamegeriyê lêbikolin û bizanibin bê di sala 2005-an de yan jî sala 2006-an de bi tevahî çend pirtûkên kurdî derketine? Ji wan pirtûkan çend lib romanin û çiqas çîrok yan helbest in? Di sala 2007-an de weşanxaneyên kurdan weşandina çend pirtûkên kurdî girtine nav programa weşana xwe û hwd.

 

XWEZÎ…

 

Pêwîstiya xwendevanên kurd netenê bi weşanên îdeolojîk heye, herweha pêwîstî bi weşanên çand, ziman, edebiyat, mîzah û magazînî jî heye. Yên ku niha dikarin kovar û rojname derxin, kovar û rojnameyên îdeolojîk, siyasî derdixin. Ji bo ku weşangeriya kurdî hêj nebûye kareke bazirganiyê û tenê bi şêweya haceta siyasî û îdeolojîk derdikeve, loma jî naveroka weşanan teng dimîne.

 

Xwezî kovareke kurdî ya ziman ku tenê pirs û pirsgirêkên ziman minaqeşe û şîrove bikira hebûna. Xwezî kovareke kurdî ya dîrokê ku têde belgeyên dîrokî û şîroveyên li ser dîrokê hebana. Xwezî kovar yan rojnameyeke mîzahî û magazînî ya bi kurdî hebana. Xwezî kovareke aktuelî ya hefteyî (weke kovara Nokta, Tempo, Aktuel, Haftalik) hebana ku panoramaya heftê pêşkêşê xwendevanên kurd bikira.

 

Weşanên malperên kurdan yên elektronîk di înternetê de di gelek hêlan de serketî ne. Lêbelê ew weşan matbû nînin, li ser kaxiz çap nabin û herweha li pirtûkxaneyan û li arşîvxaneyan nayêne arşîv kirin. Weşan matbû be –çapkirî be- sed sal paşê jî di arşîvan de tê dîtin, lê li înternetê malper bê girtin, êdî kesek wê weşanê nabîne. Loma jî qîmeta weşanên matbu-çapkirî- pire.

 

Malpera ”Lotikxane”yê weşaneke mîzahî û magazînî ye. Di malperê de gelek nûçe û şîroveyên balkêş têne weşandin. Xwezî weşaneke weke Lotikxanê li ser kaxiz bihatana weşandin û li tevahiya heremên Kurdistanê belav bibana. Herçiqas carna hinek tiştên magazînî di kovara ”Esmer” ya mehane de derdikevin jî, ev têr nake. Divê kovar yan rojnameyeke tabîlot ya mîzahî û magazînî ya bi kurdî hebe.

 

Li Tirkiyê kovarên hefteyî, herweke Nokta, Aktuel, Tempo, Haftalik, Hafta sonu û hwd hene. Pêwistiya kurdan jî bi kovareke hefteyî ya aktuel heye. Kovareke kurdî/kurdan ku naveroka wê bi mijarên magazînî, kulturî, hunerî, mîzahî û hemû cureyên aktuelî bê dagirtin, dê bala xwendevanên kurd bikşîne.

 

Derxistina weşanên kurdî yên curbecur ewqas zor û zahmet nîn e, hêsan e. Belê, hêsan e heger ku dewlemendên kurd xwe bidin ber vî barî û ji bo vî karî ji hêla aborî ve bibin alîkar. Bingeha hertiştî hebûna madî ye, aborî ye. Weşaneke ku pirsa xwe ya aborî çareser bike, dikare jiyana xwe ya weşanê bidomîne.

 

Li tevayê cîhanê kovar û rojname ji alî kesên bazirgan, ji alî şirketan, holdîngan, bankan, dezgehên fînansê û kesên dewlemend ve têne weşandin. Li Tirkiyê û bakurê Kurdistanê gelek şirket û holdîngên kurdan, gelek mihendîs, mutahît û kesên dewlemend anku fînans kapîtalîstên kurd hene. Heger ew dest biavêjin karê weşana kovar û rojnameyên kurdî dê gelek weşanên kurdî bêne weşandin.

 

Pirsa netewî di esasê xwe de pirsa dewlemendên netewî ye. Yanî pirsa millî burjuvazîyê ye. Divê dewlemend li welatê xwe, li bazara xwe, li çand û zimanê xwe xwedî derkevin. Welat, çand, ziman netenê yên karker, gundî, şoreşger û welatparêzan e, herweha yê dewlemendane jî.

 

Xwezî rojeke dewlemendên kurd li doza netewî, li welat, çand û zimanê kurdî xwedî derketana û dest bavêtana karê weşangeriya kurdî. Wê demê dê weşanvaniya kurdî geş bibana û pêşve çûna û dewlemend bibana.

 

 

    NIVÎSKARÊ CIWANAN

 

Dibêjin li cîhanê keç û xortên ciwan herî pir ji berhemên nivîskar Charles Bukowskî hez dikin. Ez bi xwe jî xwe ciwan dibînim û ji pirtûkên wî hez dikim. Digel wî, ez ji berhemên Borîs Vîan û Ananîs Nîn jî hez dikim.

 

Ciwanên kurd pirtûkên van hersê nivîskaran xwendine yan na, ez nizanim. Lê ez zanim ku gelek nivîskarên kurd pirtûkên van nivîskaran nexwendine, haya wan ji berhemên vana tune û belkî hinekan qet navên Bukowsî, Vîan û Ananîs nebihistine.

 

Ciwan pêşeroja gel û welatan in, dahatuya civakê ne, ronahîya mirovahiyê ne. Li cîhanê gelek nivîskar xisûsî ji bo ciwanan berhem diafirînin. Li ewropayê şaxeke edebiyatê ya taybetî ji bo ciwanan hatiye afirandin. Evîn, şadimanî, pevşabûn, hestên romantîk di berhemên edebî yên ji bo ciwanan de têne xemlandin û dema ciwan van berheman dixwînin hestên wan coş dibe, derûniya wan xweş dibe, şad û bextiyar dibin.

 

Bukowskî romannivîser û edebiyathez bû. Dema ew dimire hemû hebûna xwe , mîrasa xwe dibexşîne pirtûkxaneya Huntîngtonê. Jiyana Bukowskî bê serûber bû. Ew weke Don Juan, weke Kazanova li pey jinan geriya, bi wan re şadiman bû. Wî vexwar, bi jinên curbecur re hevaltî kir, bi wan re şadiman bû û di berhemên xwe de cihaneke pevşabûnê afirand.

 

Pirtûkên Bukowskî li bîst zimanên cîhanê hatine wergerandin. Bi tirkî jî sî û du pirtûkên wî hatine weşandin. Heta niha tu pirtûkeke Bukowskî li kurdî nehatiye wergerandin. Ev jî qelsiya kurdan ya di hêla wergerê de dide nîşandan.

 

Navên hinek pirtûkên Bukowski gelek balkêş in û manedarin. Ji xwe re li çend mînakên navan binêrin; ”Ma tenê ez im ku weha dijîm” , ”Mucîze dema herî kin e” , ”Şev bi dengê lingan ê har çiriya” , ”Roj, ez vame li vir im” , ”Cehenem deriyeke girtî ye” , ”Birînên ku me di xwe de vekir” , ”Çîroka evîneke xweşhal” û hwd.

 

Bukowski digel gelek romanan gelek helbest jî nivîsiye. Li gorê nivîskarê navdar Jan Paul Sartre û Jean Genet, Bukowsî helbestvanê herî baş ê Amerîkayê ye. Bukowski gelek araq, şerab vedixwar û di berhemên xwe de behsa vexwarina xwe û serxweşbûna xwe dikir. Bukowskî nivîskarekî gelek comerd bû. Çavên wî di mal û milkên dinê de tunebû. Wî nedixwest ku dewlemend bibe, wî dixwest pereyê wî têrê jiyana wî bike û ji xwe re jiyana xwe bijî, binivîse û bi mal û milkê dinê re mijul nebe. Ji xwe di jiyanê de hedef û armanca wî tenê ev bû ku bibe nivîskar û bi jinên spehî, bedew û xweşik re şad û bextiyar bibe. Ji bo wî tiştê herî xweş pevşabûna bi jinên spehî re bû.

 

Bukowski ji gerê, rêwîtiyê hez dikir. Ew biçûna kuderê li wir di pansiyonên erzan de radiza, bi jinan re şadiman dibû û bi karê nivîsê re mijul dibû. Wî rêwîtiyên xwe bi vegotineke edebî, bi şêweyeke îronî di roman û çîrokên xwe de behs dikir. Berhemên wî yên edebî wî di nav edebiyata Amerîkayê de kire navdar.

 

Bukowski nivskarekî romantîk bû. Wî di berhemên xwe de zimaneke erotîk, sade, îronîk, mîzahî û rastgo bikar anî. Rexnegirên edebî yên Amerîkayê berhemên wî baş nirxandin û pesnê berhemên wî dan. Bukowski ji tenêtiyê, gerê, keyfûzewqê, şadimaniyê hez dikir û herî pir bi jinan re sohbet dikir. Digel ku ew ewqas navdar bû jî, bi wî re pir hevpeyvîn nedihat çêkirin. Ew ji zilamekî ku pê re hevpeyvîn dike re dibêje ” Rojnamevan, zilam zêde li deriyê min naxin, nayên mala min. Lê, jin netêde. Ji bo ez bi jinek re şadiman bibim ez hemû karê xwe didime alîkî û ji bo pevşabûnê xwe amade dikim.”

 

Gelek romanên Bukowskî weke fîlm hatine kişandin. Bukowsî ji jinan gelek hez dikir. Întreseya wî li ser jinên kedkarên seksê hebû. Ew di hevpeyvîneke xwe de dibêje : ”Heger ez  weke jin bihatama dinê ez ê bibama kedkarê seksê. Lê ez weke mêr hatim dinê û lewre jî ez jinan arzû dikim. Jinên baş ez tirsandim. Çûnkî jinên baş dixwazin ruhê mirov bi dest bixin.” Bukowsî xwe bi jinek re nedidan girêdan. Ji bo ew bi jinên din re jî têkilî dayne, ji yekê vediqetiya û bi yeka din re têkilî dadaniya. Wî dixwest ku cure cure jin nas bike û li tehma şadimaniya bi wan re binêre.

 

Bukowskî ji kesên araqxwir, tolaz, asî, bêhîvî, aware, serserî û ji jinên şerabxwir û kufurbaz hez dikir. Ji yên bi qerewat, burokrat, papaz, keşîş, qanûnperest, olperest, mihafezekar û xwedî exlaqê paşverû hez nedikir. Wî nedixwest ku civak şikil bide pê yan jî ew xwe li gorê civakê bixe şikleke, qalibeke. Pênûsa wî hertiştê wî bû û wî dixwest li gor dilê xwe cîhanên fiction di berhemên xwe de biafrîne. Di berhemên wî de cihê jinên reşik û esmer teybet e û pevşabûna bi jinên reşik û esmer re hest û ruhê wî şad dikir. Bukowsî bi jinan re têkilî dadaniya û di têkiliya bi jinan re jiyanê û mirinê şîrove dikir. Bi rastî jî jin jiyan e. Bê jinê jiyan nabe. Şadimanî rengeke jiyanê ye û mirin jî hêleke jiyanê ye. Bukowskî şadimaniyê, keyf û zewqa jiyanê dinivîsand û lewre jî însanan û bi taybetî xort û keçên ciwan ji berhemên wî hez dikir.

 

 

 

TÊKÇÛNA PARADÎGMA FERMÎ

 

Li Tirkiyê turk û Ataturk bi zagonên – qanûnên- fermî hatine parastin. Yanî li gor qanûnê qedexeye ku mirov li tirkan û ataturk rexne bigre. Zanîstê hêja Mamoste Îsmaîl Beşîkçî ji bo ku rexne li dagirkeriya tirk û kemalîzmê girt û doza netewa kurd parast bi dehsalan di hepis û zindanê de raza.

 

Di Unîversîteyên komara Tirkiyê de profesorên ku ders didin bi piranî kemalîstin, yên ku nekemalîstin jî ji ber zagona qedexekirinê newêrane rexne li kemalîzmê bigrin. Carna hinek profesor û doçentên sosyalîst, lîberal û olperest derdikevin û bi mêranî rexne li kemalîzmê digrin. Dema ew rexne digrin, ecêb tê serê wan, li masmediayê li hemberê wan kampanye vedibe û dozkerên dewleta kemalîst dawa li wan vedikin û wan didine dadgehê – mahkemê.

 

Prof Atîlla Yayla zanîstekî / îlîmdarekî lîberal demokrat e. Ew li Unîversîteyê profesure û ew û hevalên xwe bi navê ”Lîberal Duşunce – Ramanê Lîberal” kovareke civakî û lêkolînî diweşînin. Prof. Atîlla Yayla gelek caran jî beşdarê konferansan dibe û di semîneran de dîtin û ramanên xwe pêşkêş dike.

 

Di semînereke ku ji alî Akpartiyê ve hatiye amadekirin de Prof. Atîlla Yayla rexne li kemalîzmê digre, dibêje kemalîzm paşverû ye û ji bo M. Kemal hîtaba ”bu adam – ev kes” dike û dibêje ”ev çiye hema peykerên vî kesî li her derî ye.” Li ser van rexneyên Prof. Atîlla Yayla kemalîstan dest bi kampanya li dijê wî kirin, wî ji Unîversîteyê avêtin û biryar girtin ku êdî li Unîversîteyê ders nede û nikaribe derkeve derveyê Ankarê. Dozger jî lê dawa vekir û wî da mahkemê.

 

Prof. Atîlla Yayla bi mêranî li dîtin û ramanên xwe xwedî derket, paşve gav neavêt û resta kemalîstan xwest û got ”heger kemalîst bi xwe bawerin bila bêne li TV-ê li pêşberê gel em bi hevre minaqeşe bikin.” Bi min, divê her kesê demokrat ku azadiya fikrî diparêze û tevahiya kurdan piştgiriya Prof. Atîlla Yayla bikin. Divê mirov şexsiyetên weha xwedî qîmet û bi rûmet tenê nehêle û piştgirê wî be.

 

Her diçe kemalîzm îflas dike. Li Tirkiyê generalên nîjadperest yên ordiya tirk, hinek rewşenbîrên şoven, kesên wekî Dogu Perîncek, Yalçin Kuçuk û Mîhrî Belî yê ku xwe çep dihesibînin, kemalîzmê diparêzin, wekî din bi piranî li dijê kemalîzmê ne. Kemalîzm îdeolojiya fermî ya dewleta nîjadperest û dagirker e. Kemalîzm hemberê gelên Anadoliyê û dijminê kurdan e. Kemalîzm di hêla îdeolojî û polîtîkayê de têk çûye û êdî hewldana generalên mîlîtarîst û kemalîstperwerên wekî Perîncek û Mîhrî Bellî jî nikarin têkçûna kemalîzmê bisekinînin.

 

Dogu Perîncek, Yalçin Kuçuk, Mîhrî Bellî û hwd, xwestin kemalîzmê bi çepên tirkan û bi gelê kurd baş û qenc bidine nîşandan. Kemalîzm qatîlê kurdan e û heqê kesekî tune ku ji kurdan re bibêje ”ji qatîlê xwe hez bikin.” Divê kurd li hemberê kemalîzmê bi antî-kemalîstan re piştgirî bikin. Azadî û demokrasî herî pir ji bo kurdan pêwîst e. Heger lîberal, demokrat, olperestên antî-kemalîst, sosyalîstên azadîxwaz ji bo azadiya ramanî têdikoşin, divê kurd jî piştgiriya wan bikin. Û herweha divê ew jî piştgiriya doza netewa kurd bikin.

 

Li Tirkiyê hetanî pirsa netewa kurd neyê çareserkirin, kurd mafên xwe yên netewî û demokratîk bi dest nexin û qedera xwe bi destê xwe tayin nekin, mesela azadî û demokrasiyê li Tirkiyê nayê helkirin û azadî û demokrasî nayê pêkanîn. Ji bo pêkanîna wê divê pêşî kurd bigîşin azadiya xwe.

 

XELATA NOBELÊ Û ORHAN PAMUK

 

Ev çend rojin masmedia Ewropayê, bi taybetî jî ya Swêdê û Tirkiyê behsa hefteyek direngxistina biryara xelata Nobelê dikin. Li gorê hinek rojnameyan paşvexistina biryarê ji bo sedema nivîskarê tirk Orhan Pamuk e. Tê gotin ku komîta biryarê bûye ducî û hinekan gotine : ”Em xelatê bid Orhan Pamuk” û hinekan jî gotine : ”Na, em nedine Orhan Pamuk.”

 

Argumentên endamên komîta xelatê yên ku dibêjin em xelatê bidin Orhan Pamuk çine? Divê bê minaqeşekirin ku bi rastî jî O. Pamuk xelata Nobelê heq kiriye yan na? Xelat heqê O. Pamuk e yan heqê Yaşar Kemal e?

 

Endamên komîta xelatê yên ku dibêjin : ”Em xelatê nedin Orhan Pamuk” van hersê sedeman nîşan didin :

 

1 – Divê edebiyat nekeve bin siya siyasetê û di bin siya siyasetê de neyê peliçixandin.

 

2 – Heger xelata Nobelê ji bo kesayetiya ku bûye mode bê dayin, xelat dibe karê bazirganiyê.

 

3 – Orhan Pamuk ji bo xelatê hêj ciwan e.

 

Orhan Pamuk di beyaneke xwe de gotibû : ”Dewletê milyonek ermenî û sî hezar kurd kuştiye.” Ji bo vê beyanê wî dane mahkemê û faşîst, şoven û nîjadperestên tirk li hember wî kampanyayên qirêj vekirin û gelek neheqî lêkirin. Orhan Pamuk dibêje hejmara kuştina kurdan sî hezar e, lê ev hejmar ji bo van panzeh, bîst salên dawîn e. Di demên berê de, di serîhildana Şêx Seîdê nemir, Dersim, Agrî, Zîlan, Sason û hwd, de bi sedhezaran kurd hatine kuştin.

 

Orhan Pamuk nivîskarekî demokrat e û dostê kurdan e. Dema wergêrê kurd Mustafa Aydogan pêşniyaza wergera pirtûka wî ya ji bo kurdî kiribû, wî bi dilxweşî qebûl kiribû û piştî weşandina pirtûka wî ya bi wergera kurdî, çûbû Amedê û li wir ji bo xwendevanên kurd pirtûka xwe ya bi kurdî îmze kiribû. Ez ji şexs û helwesta Orhan Pamuk ya nûjen û demokrat hez dikim, lêbelê ez ji berhemên wî hez nakim. Min gelek romanên wî bi temamî nexwendiye, nîvco hêştiye. Min romana wî ya dawî ”Kar – Berf” bi temamî xwend û neeciband. ”Kar – Berf” romaneke sivik û qels e. Li gor min romanên Yaşar Kemal û Ahmed Altan bi ser romanên O. Pamuk de ne. Ji hêla ziman û normên edebî ve jî, berhemên A. Altan û Y. Kemal ji yên O. Pamuk baştir in.

 

Heger xelata Nobelê bidin nivîskarekî ji Tirkiyê, pêşî heqê Yaşar Kemal e û dure heqê Ahmed Altan e. Komîta Nobelê di ser Yaşar Kemal de çil bide û xelatê bide Orhan Pamuk, ev neheqî ye. Di esasê xwe de gelek nivîskarên kurd yên ku bi kurdî dinivîsin, xelata Nobelê heq kirine. Herwekî M. Emîn Bozarslan, Kemal Burkay, Şêrgo Bêkes, Mehmet Uzun.

 

Komîta Nobelê heta niha gelek şaşî kiriye û hin nivîskarên ku xelatê heq nekirine, layiqê xelata Nobelê dîtine. Li gor bîr û baweriya min, niha li rojhilata navîn du kesên ku xelata Nobelê heq kirine, hene. Yek jê Yaşar Kemal e û yê din jî Adonîs e. Heger ji derveyê van herduyan xelatê bidin nivîskarekî ji welatên rojhilata navîn, ev neheqî ye. Ez hêvîdarim ku ev neheqî neyê kirin û yan Yaşar Kemal yan jî Adonîs xelata Nobelê bigre.

 

 

Têbinî - Min vê nivîsê sala par beriya biryardayina komîta xelata Nobelê nivîsî.

Xelata Nobelê dane Orhan Pamuk. Lêbelê minaqeşeyên li ser dayina xelatê     hêj jî didome. Dîtinên min jî par çibû îsal jî ew e, anku nehatiye guhertin.

 

ROMANEK LI SER SERDARÊ KOKKURD
SELAHADDÎNÊ EYÛBÎ

 

Selahadînê Eyûbî serdarekî kokkurd û rêvebirê alema Îslamê bû. Dewleta ku wî damezrand (Împaratoriya Eyûbî) dewleteke millî / netewî nebû, dewleteke olî bû, li gor zagonên Îslamî dihat birêvebirin û temsîla cîhana Îslamî dikir.

 

Ji xwe ev dewlet li ser Axa Kurdistanê na, li Suriyê û Misrê hatibû damezrandin û beşeke kurdistanê jî bi xwe ve girêdabû. Alema Îslamî ya wê demê di bin ala Selahadînê Eyûbî de civiyabû û li hemberê êrişên Xaçperestan têdikoçiyan, şer dikirin. Artêşa dewleta Eyûbîyan ji areb, kurd û tirkan pêkhatibû. Tirk(men) di ordiya Selahadînê Eyûbî de leşkerên bi peran bû û hinekên wan jî kole bû. Ji xwe yê ku bi dewleta Eyûbîyan re bêbextî kir û dewletê xirab kir, anku dewleta Eyûbî hilweşand tirkên memlûkî yên kole bû.

 

Li ser jiyan û têkoşîna serdarê kokkurd Selahadînê Eyûbî gelek pirtûkên lêkolînê û berhemên edebî –roman- hatine nivîsîn. Piraniya van romanan ji alî nivîskarên rojavayê –ewropî- ve hatine nivîsîn. Çi heyf ku hêj nivîskarekî kurd li ser Selhadînê Eyûbî û herweha li ser bûyerên dîrokî ya Kurd û Kurdistanê romanên dîrokî nenivîsîne. Divê li ser hinek dîmenên dîroka Kurd û Kurdistanê berhemên edebî bêne afirandin. Romana min ya bi navê “Nûrheyata Licî” ji bo romanên dîrokî pêngaveke destpêkê ye.

 

Romannivîserê nûjen Mehmed Uzun ji bo romana Thorvald Steen “Tozhildan – Romaneke Selhadînê Eyûbî-“ pêşgotineke baş nivîsiye. Ew di pêşgotina xwe de ji bo kralê Îslamê Selahadînê Eyûbî dibêje : “Ew sîmgeya – sembola – tehamûlê, bihevre jiyandinê û pêşerojê ye. Îmajeke wî yê baş heye.”

 

Di romana Thorvald Steen de du çîrokên bi hevûdu re pareler tên ravekirin. Çîrokeka nûjen ya dema me û çîrokeka dîrokî. Çîroka nûjen, netenê tê serê lehengê romanê, herweha di jiyana rasteqîn de tê serê hinek însanên rewşenbîr û nivîskar jî.

 

Nivîskarekî, rewşenbîrekî di jiyana xwe de dikare demeke bikeve valahiyek, bikeve nav krîzekî derûnî – bunalima psîkolojîk- yan jî bibe evîndarekî neçar û li pey evîna xwe bikeve. Lehengê çîroka nûjen Erîk Lîndhol jî dibe evîndar –aşiq-, dilê wî dikeve rojnamevaneka îngilîzî.

 

Erîk Lîndholm jina xwe û zarokên xwe li Oslo’yê dihêle û li pey evîna xwe dikeve. Erîk aşiqê rojnamevana îngilîzî Cecîlîa Anderson e. Ew li pey evîna xwe diçe paytextê Suriyê Şamê û çîrok dest pê dike û herweha suprîzên bi êş xwe li ser jiyana wî radipêçe.

 

Di parelera çîroka nûjen de çîroka dîrokî ya Selahadînê Eyûbî tê pêşkêşkirin. Çîroka selahadînê Eyûbî çawa dikeve nav çîroka nûjen ya Erîk Lîndholm? Ev weke meraqeke bila li cihê xwe bimîne. Yê ku dixwaze vê çêweya hunerî û teknîka nivîsî bizanibe divê vê pirtûka edebî bixwîne.

 

Xwendevanên kurd hem ji bo vê meraqê û hem jî ji bo ku bizanibin dema desthilatdariya Selahadînê Eyûbî çawa bûye? Diyariya Şêrkuh çibûye? Êrişên hêzên xaçperestan di çi radeyê de bûye û çawa dagirkerî pêk hatiye? Û herweha dawî encam çibûye? Ji bo zanîna dema Selhadînê Eyûbî û bersîvên van pirsan divê ev pirtûk were xwendin.

 

 

EDEBIYAT Û GUHERTIN

 

Edebiyat bi taybetî jî roman her diçe digehure, xwe nû dike. Teknîk û stîla nivîsîna romanê nûjen dibe. Metoda nivîsîna romannivîseran, mijar û naveroka berheman, tevn û lihevanîna bûyeran bi şêweyeke modern pêk tên û mirov ferqa vizyona berhemên klasîk û yên modern dibîne.

 

Romannivîserên cîhanê bi afrandina berhemên xwe yên edebî ku her yek bi şêweyeke hatiye afirandin, edebiyata cîhanê bi reng dikin, dewlemend dikin. Di sedsala 19-an de ekola edebî ya realîst a civakî xurt bû. Beriya vê ekolê hinek ekolên edebî yên din hebû û piştre gelek ekolên din yên edebiyatê derketin holê. Di sedsala 20-an de cîhana romanê hate guhertin. Ji nav cîhana kevn cîhaneke nû hate damezrandin. Ev cîhana nû bi şikil, şêwe, fiction û motîfên cihêreng ve estetîkeke nû pêk anî.

 

Di sedsala 20-an de guhertinên mezin di nav civakên cîhanê de pêk hatin û di hêla gelek tiştan de pêşveçûnên civakî rûdan û di hêla îlîm û teknolojiyê de pêşketinên berbiçav derketin holê. Herweha di hêla edebiyatê de îlmên edebî bi ramanên nû riya pêşveçûnê vekirin. Kar û xebatên derbarê edebiyatê de geş bû. Li Ewropayê dibistanên edebiyatê vebûn û dibistana Frankfurtê di hêla dîtin û ramanên edebî de ekoleke pêk anî. (Ez ê di nivîseke din de behsa ekola dibîstana Frankfurtê bikim.)

 

Di demên dawîn yên sedsala 20-an de berhemên edebî bi şêweyeke cûda derketin pêşberê xwendevanên cîhanê. Berhemên modern û paşê jî postmodern hatin afirandin. Ev berhemên weha ne ji bo tevan, lêbelê ji bo hinek xwendevanan bû weke ronahîya ku ji nav kaosê derkeve der. Berhemên edebî yên post-modern ferqa xwe û berhemên din derxistin holê û xwestin di rêçeke nû de bimeşin. Berhemên post-modern ji alî hinek xwendevan ve hate ecibandin û ji alî gelekan ve nehate ecibandin.

 

Nivîskarên post-modernîst hetanî karibûn xwe ji ekola sosyal realîzmê bi dûr xistin û wan fictionê ji xwe re kirin bingeh û berhemên xwe bi metodeke cûda û bi şêweya lihevanîna bilind ku jê re dibêjin “metafiction” pêk anîn.

 

Edebiyat herdem xwedî fonksiyoneke bûye. Ji dema afirandina romanê heta niha roman roleke girîng di jiyana civakên cîhanê de leyistiye. Civakên ku qîmet û rûmet dane edebiyatê û edebiyatvanên xwe, pêş ketine, nûjen bûne û jiyana demokratîk pêk anîne. Di jiyana însanan de yê ku xwe daye qebûlkirin û hezkirinê edebiyat bi xwe ye. Fîlozofê ramanwêr yê bi navûdeng Jacques Derrîda di gel ku fîlozof bûye, dîsa jî wî xwestiye bibe edebiyatvan û ew dibêje “min herî pir ji edebiyatê hez kir. Edebiyat dê di pêşerojê de fonksiyonên girîng pêk bîne.”

 

Sedsala 21-an sedsala azadiya ramanî û pêşveçûna civakî ye. Di vê sedsalê de berhemên edebî bi belavkirina ramanên azadî û humanîzma felsefî ya modern û pêwîstiya azadîya cîvakî li cîhanê, fonksiyoneke pozîtîf pêk tînin û ji bo pêşveçûna civakan dibine rêça ronahiyê, wekheviyê û dadmendiyê.

 

Edebiyat ji hêla guhertinê ve fonksiyoneke dualî pêk tîne.  Di aliyek de di dedebiyatê bi xwe de guhertin û di alî din de di civakê de guhertin. Ev herdu guhertin dibe sedemên gelek guhertinên din yên sosyal, siyasal û jiyana civakî.

 

ROMANA ZINDANA AMEDÊ

 

Li Tirkiyê du darbeyên faşîst yên leşkerî pêk hatin. Yek jê 12-ê Adara 1971-ê de û ya din di 12-ê Îlona 1980-ê yî de. Bi pêkanîna van darbeyên faşîst û leşkerî cunta yên faşîst hatin ser hikûm û bûn desthilatdar. Dîktatoriya leşkerî ya faşîst bi sedan şoreşger û welatparêz kuştin û bi hezaran xistin hepis û zindanan.

 

Piştî 12-ê Adarê hinek nivîskarên tirk çîrok û romanên ku li hepisê nivisîbû yan jî piştî derketina xwe li ser hepis û zindanê çîrok û roman nivîsîn û weşandin. Berhemên wan weke ”hepisxane edebiyatî” hate navkirin. Piştî 12-ê Îlonê jî gelek berhemên ku di nav kategoriya edebiyata hepisxanê de hatin binavkirin ji alî weşanxaneyên curbecur ve hatine weşandin.

 

Di eniya –cepheya- edebiyata kurdî de ev kategoriya ”hepisxane edebiyatî” pêk nehat. Lêbelê hinek pirtûkên li ser hepis û zindanên dewleta dagirker a tirk hatin nivîsîn. Di dema 12-ê Adarê de nivîskar û lêkolînerê kurd M. Emîn Bozarslan jî ketibû hepisê. Dema ew bi efûya giştî hate berdan û ji hepisxanê derket, wî bi navê ”Îçerdekîler ve Dişardakîler – Yên derve û yên hundir” berhemeke edebî ya kurteçîrokan afirand.

 

Piştî 12-ê îlonê nivîskarên tirkan bi sedan pirtûkên ku di kategoriya ”hepisxane edebiyatî” de ne nivîsîne û weşandine. Giraniya pirtûkên wan helbest, çîrok û roman in. Hinek nivîskarên tirk (herwekî Newzat Çelîk) hêj di hepisxanê de bû, berhemên wan gelek hatin firotin û ew meşûr bun, anku bûn navdarên edebiyata tirkî.

 

Nivîskarên kurd di vê hêlê de qels man. Pirtûkên ku wan piştî 12-ê Îlonê li ser hepis û zindanê nivîsîn, piranî pirtûkên siyasî û rexneyî yên îdeolojîk bû. Wan di van pirtûkên xwe de bi şêweyeke siyasî şermezarkirina tehda, lêdan û şkenceyên dewleta tirk rave kirin. Hêla edebî ya van pirtûkên siyasî û rexneyî tunebû.

 

Lewre jî afirandina berhemên edebî –yên li ser hepis û zindanê- qels ma. Çend pirtûkên çîrokan û roman hatin weşandin. (Ew jî piranî bi tirkî bû.) Bi hezaran kurdên siyasî hatibûn girtin û heryek ji wan bi salan hepis razan, lê di hêla afirandina berhemên edebî de fêkî nedan, berhem neafirandin. Bubê Eser bi navê ”Gardiyan” pirtûkeke nivîsî û hew tişteke din li ser hepis û zindanê nenivîsî. Pirtûka Laleş Qaso li ser zindana Amedê ye, lêbelê hêla wê ya edebî tune. Pirtûkên Mumtaz Kotan, Selîm Çurukkaya, M. Can Yucel, Fewzî Yetkîn , Şukru Gulmuş, F. Welat û hwd, pirtûkên edebî nîn in, pirtûkên rexneyî û siyasî yên îdeolojîk in.

 

Hinek kesên siyasî yên ku endamên partî û rêxistinên çepên tirkan in (herwekî endamên TKP, TÎKKO, TDKP, KURTULUŞ, DEV – YOL û hwd) bi tirkî li ser zindana Amedê hinek tişt nivîsîne. Tiştên ku wan nivîsiye aîdê edebiyata tirkî ye û tu xêra wê ji edebiyata kurdî re tune. Hinek kesên ku bi tirkî nivîsîne herçiqas bi eslê xwe kurdbin jî, berhemên wan aîdê edebiyata zimanê tirkî ye.

 

Romana zindana Amedê ya dema faşîzma 12-ê Îlonê hêj nehatiye nivîsîn. Divê kurdekî ku di zindana Amedê de bi salan razaye û bûye şahidê gelek bûyerên ku li hepisxanê hatine qewimandin, binivîse. Divê ew romanê bi kurdî binivîse û pêşkêşê xwendevanên kurd bike.

 

ÇÎROKÊN GEL

 

 Di nav weşanên ”Aram” de, di beşa ”wêje” de pirtûka Mele Beşîr(*) ya bi navê ”Çîrokên Gel” derketiye. Pirtûk 170 rûpel e û têde 56 kurteçîrokên gelêrî hene. Bi berhevkirina Mele Beşîr 56 çîrokên di nav gelê kurd de dihatin gotin ji wendabûnê, jibîrbûnê xilas bun. Heger Mele Beşîr van çîrokên nav gel necivandana serhev anku berhev nekirana û nenivîsandana ew ê di dem û dewranên pêşerojê de bihatana jibîrkirin û wenda bibana.

 

Edebiyata kurdî ya devkî gelek dewlemend e. di nav edebiyata kurdî ya devkî de şaxa herî xurt çîrokên gelêrî ne. Lêbelê çi heyf ku her diçe çîrokên gelêrî yên nav gel wenda dibin, têne jibîrkirin. Êdî wekê dema berê şevbihêrik çênabin û di malên gundan de çîrok nayên gotin. Ji xwe dewleta dagirker demokrafîka bakurê Kurdistanê xirab kir, 5 hezar gund wêran kir û bi hêza televizyon û bi perwerdeya fermî ya dibistanan zimanê dewleta tirk di nav kurdan de kire zimanê desthilatdar û kurdan asîmîle kir û hêj jî dike.

 

Bêtalihiya kurdan ev e ku; dewleta wan çênebû û hêjayiyên wan yên çandî û edebî bi arşîvên dewletî nehatin parastin. Dewlemendiya ziman, çand û edebiyata kurdî di nav gel de ye û bi berhevkirina wê ji wendabûnê xilas dibe. Li bakurê Kurdistanê nivîskarên lêkolînvan yên ku çîrokên gel berhev dikin û diweşînin weke hejmar kêmin. Berhevkirina çîrokên gel kar û xebateke hêjaye, lê çi heyf ku kesên ku vî karî pêk tînin bi tiliyên destan têne jimartin.

 

Dema mirov li berhemên folklorîk yên berhevkirinê dinêre di serî de mirov xebatên birêz M. Emîn Bozarslan dibîne. Wî bi sedan çîrokên gel berhev kiriye û di gelek pirtûkên xwe de weşandiye. Piştre xebatên Zeynelabîdîn Zinar tê berçavên mirov. Wî jî bi dehan pirtûkên folklorîk yên berhevkirina çîrokên gel weşandiye. Rêzepirtûkên wî yên bi navê ”Xwençe” ji berhevkirina çîrokên gel pêk hatiye.

 

Tradisyona vegotina çîrokên gel di nav kurdan de ji nifşeke derbasê nifşeke din dibe, lêbelê di rewşa îroyîn de derbasbûna bi vê şêweyî êdî zor û zehmet e. Ji bo çîrokên gel neyên wendakirin divê miheqeq bêne berhevkirin û nivîsîn. Heger Mele Beşîr van çîrokên gel berhev nekirana û weke pirtûk nedana weşandinê em ê bi van çîrokên gel hayidar nebana. Ez bi xwe van çîrokan nizanibûm û min nebihîstibû, lêbelê bi saya pirtûka Mele Beşîr min van çîrokên gel bi dilxweşî xwend.

 

Di pirtûkê de gelek çîrokên balkêş hene ku xwe bi mirov didine xwendinê. Naveroka pirtûkê dewlemend e, û zimanê wê fesîh e, zelal e, herikbar e. Ji hêla gramerê –rastnivîsînê- û hunandinê ve jî pirtûkeke hêja ye, giranbiha ye.

 

Ez Mele Beşîr pîroz dikim ku wî bi kedeke giranbiha van çîrokên gel berhev kiriye, bi şikleke nû wan ji nûve jîndar kiriye û raberê xwendevanên kurd kiriye. Xwendevanên kurd yên edebiyathez bila miheqeq van çîrokên gel bixwînin û ji berhemên folklorîk yên gelê xwe, ji çand û edebiyata kurdî ya gelêrî hayidar bibin.

 

Çîrokên gel hêjayiyên gelê me ne, dewlemendiya edebiyat û zimanê me ye. Divê em hêjayiyên xwe biparêzin, li ziman, çand û edebiyata xwe xwedî derkevin, wê pêşve bibin, dewlemend bikin.

 

(*) Ji xeynê vê berhemê çend pirtûkên din yên Mele Beşîr hene. Navên wan ev in: 1 – Sofî Remo – Roman 2 – Mêşa Hungif – Dîwan, helbest 3 – Gundiyên Giravê – Werger ji Swêdî

 

BERBIJAR “DEVŞÎRME” YAN JÎ TEWŞOMEWŞ

 

Xwendevanên kurd vê sernivîsê bixwînin dê bibêjin “berbijar” çiye? Ez zanim ku gelek xwendevan cara yekeme ku rastê peyveke weha tê. Heger min di şûna peyva “berbijar” de peyva “devşîrme” binivîsandana dê herkes bizaniba bê devşîrme çiye. Lêbelê peyva “devşîrme” peyveke tirkî ye.

 

Di şûna peyva “devşîrme” de başe ku mirov peyva “ tevşirme” yan jî “tewşomewş” bikar bîne hîn baştir e. Kesên devşîrme kesên tewşomewş in. Xaînê miletê xwe ne. Ew ji bo gel û neteweya xwe tewş in, tewşomewşo ne.

 

Pêkanîna “devşîrme”tiyê ji alî dewleta Osmanîyan û komara kemalîstan ve pêk hatiye. Devşîrmetî pêkanîneke qirêj e, nemirovî ye, înkara wî însanî û netewa wî ye û herweha asîmîlekirin û tirkkirina wî însanî ye. Devşîrmetî bêşexsîyetî ye, li hemberê gel û neteweya xwe derketine û bi korefanî parastina dewletê û tirkîtiyê ye. Yên ku herî zêde zirarê didine netewa xwe ew kesên devşîrme ne.

 

Devşîrmekirin bijartina kesên ji neteweyên din e. Ew têne helbijartin û di dibistanên dewletê de têne perwerdekirin. Dibistanên devşîrman di dema Osmanîyan de jî hebû û niha jî di dema komara kemalîst de jî hene. Komara Tirkiyê ji roja damezrandinê heta îro ji alî kesên bijare yên devşîrme ve hatine birêvebirin. Ji xwe damezrevanên komara Tirkiyê M. Kemal û Îsmet Înunu bi eslê xwe tirk nîn in. Îsmet Înunu kurd e (li gorê dîtina hinekan dibêjin ew ermenî ne, paşî bûne misilman) û M. Kemal jî pîç e, anku weledê zinya ye. Diya M. Kemal arnawid e û bavê wî alman e. Hinek dibêjin M. Kemal li kerxana Selanîkê hatiye dinê. Hinek jî dibêjin diya wî qewraşa zapitekî alman bû. Zapit bi diya wî re zinya kiriye û ev weledê zinya hatiye dinê. Werhasil M. Kemal mirovekî porzer û çavşîn bûye. Ew wek şikl û şemal qet naşibe tirkan –ji xwe tirkên çavşîn û porzer qet tunin- dişibe almanan.

 

Li Tirkiyê yên ku bûne serokkomar ji wan yek jî tirk nîn e. Niha jî –sala 2006 – serokkomarê Tirkiyê çerkez e û serokwezîrê tirkiyê Gurcî ye. Piraniya birêvebirên dewletê, serokkomar û serokwezîr bi eslê xwe yan devşîrmeyên balkan in, yan kurd in, yan çerkez in, yan laz in, yan gurcî ne, yan arnawid in, yan boşnak in, yan yoguslav in. Serokwezîrên wan jî netirkin, ji gel û neteweyên din in. Wezîrê karê hundirî hertim kurd bûye. Hinek kurd xedar in, bêwijdan in, peyayên xelkê ne û ji efendiyên xwe re xulamtî dikin, lewre jî wan dikin wezîrê hundir.

 

Li Tirkiyê serokwezîra jin a yekem bi eslê xwe boşnak e, rindeka porzer e. Bulent Ecevîtê ku çend car serokwezîrî kiriye, kurdekî wisa xirabe ku, ji ber xirabiya xwe gan nade, eziyet û ezabê gunehkariya xwe di vê dinê de dikşîne. Mirin ji halê wî çêtire, lê gan nade, namire. Ew miriyekî zindî ê gunehkar e. Suleyman Demirel çend caran serokkomarî û serokwezîrî kir, şeş car ji ser hikum çû û heft car hate ser hikum, ew jî koçberê balkanan e.

 

Yên ku rêxistina “Îîtîhat û Teraqî” damezrandin netirk in. Hinek ji wan kurd in û yên din jî ji neteweyên din in. Yê ku ramanê nîjadperestiya tirkan, fikr û dîtinên şoven, faşîst û turanîstên tirk pêk anî Zîya Gokalpê kurd bû.

 

Devşîrmeyên ji hemû neteweyan û kurdên xwefiroş û xulamê dewleta Osmanî û komara kemalîstan ji nîjadperestiya tirkîtîyê re xizmet dikin û ji gel û neteweyên xwe re xiyanetê dikin.

 

KURD – KAV

 Bi nav û nasnameya kurd, damezrandina Kurd – Kav’ê ya bi fermî –resmî- ji bo doza netewa kurd pêngaveke berbipêş û destkeftiyeke girîng e. Tastîq û tecîlkirina navê Kurd – Kav’ê yê bi fermî ji bo têkoşîna welatparêzên kurd serketine û ji bo înkariya nîjadperestiya dewleta dagirker a tirk têkçûne.

 

Gotineke sendîqayên karkeran hebû, digotin “heq nayê dayin, tê stendin”. Welatparêz û şoreşgerên kurd bi têkoşîna xwe vî heqî stendin û Kurd – Kav’ê damezrandin. Damezrandina Kurd – Kav’ê bû weke ronahiyeke ku tarîtiyê biçirîne. Ji xwe derbarê Kurd – Kav’ê de birêz Yilmaz Çamlîbel di pirtûka xwe ya bi navê Kurd – Kav’ê de diyar dike ku Kurd – Kav ronahiyeke ku tariyê çirandiye.

 

Yên ku haya wan ji kar, xebat û têkoşîna ji bo damezrandina  Kurd – Kav’ê tune, bila pirtûka birêz Yilmaz Çamlîbel bixwînin. Ev pirtûk di nav weşanên “Deng”ê de derketiye û 224 rûpel e. Di pirtûkê de gelek belge û dokumentên fermî û hinek wêne hene.

 

Birêz Y. Çamlîbel hem damezrevanê Kurd – Kav’ê ye û hem jî demeke serokiya Kurd – Kav’ê kiriye. Wî di pirtûka xwe de dîroka damezrandina Kurd – Kav’ê, têkoşîna hiquqî ya ji bo damezrandina vakfeke bi navê kurd û herweha behsa xebat, çalakî û kongreya wê kiriye.

 

Ji bo bi şêweyeke fermî danîna Kurd – Kav’ê 185 kesên rewşenbîr beşdarê civînê dibin, lê ji wan 98 kes dibe damezrevanê Kurd – Kav’ê. Dema mirov li lîsteya damezrevanan dinêre, ji hemû hêlên îdeolojîk û siyasî, ji hemû partî û rêxistinên kurdan kes hene. Tenê kesên Apoyî di nav damezrandina Kurd – Kav’ê de tunin. Sedemê ku çima Apoyî tunin û di pêvajoya xebata ji bo damezrandinê de ji bo çi sedeman Apoyî roleke negatîf leyistine û di kovara “Ozgur Halk”ê de çima rexneyeke neheq weşandine, di pirtûkê de hatiye qalkirin.

 

Xebatkar û birêvebirên Kurd – Kav’ê gelek kar û xebatên baş kirine û hêj jî dikin. Li welat û li derveyê welat gelek civîn pêkanîn, projeyên xebatê xistin jiyanê û bi navê “Gulîstan” kovareke xweru bi kurdî weşandin. Kovara Gulistan kovareke delal bû, naveroka wê xurt bû, lê çi heyf ku jiyana xwe ya weşanê nedomand.

 

Di pirtûka birêz Yilmaz Çamlîbel de, di derbarê Kurd – Kav’ê de agahdariyên gelek girîng hene û tiştên hêja hatine ravekirin. Li gor agahdariyên wî, heta niha Kurd – Kav’ê şeş – 6 – car kongreyên xwe yên normal û carek jî kongreya avarte bçêkiriye. Kesên ku heta niha bûne serokê Kurd – Kav’ê ev in : Şerafettîn Elçî, Yilmaz Çamlîbel, Hanîfî Amaç, M. Celal Baykara.

 

Kurd – Kav vakfeke çandî –kulturî- ye. Di nav armancên xebata wê de lêkolînên li ser heq û azadiyê û herweha di derbarê ziman, çand û dîroka kurdan de lêkolîn kirin e. Bi qasê ku ez zanim heta niha Kurd – Kav’ê yek pirtûkeke kurdî, yek pirtûkek roman, çîrok, şano û helbesta kurdî, yek pirtûkek lêkolînî ya di derheqê ziman, çand û dîroka kurdan de neweşandiye.

 

Di nav hedef û armancên xebatên Kurd – Kav’ê de vekirina dezgehên perwerdeyê, kursên îlmî, zanîstî, hunerî, edebî, navendên enstîtu û lêkolînî damezrandin û herweha weşandina radyo û televizyonê û hwd, hene, lêbelê ew jî pêk nehatine. Hedef û armancên veqfê didi xuyakirin ku, herçiqas wan gelek xebatên baş kirine jî, ev têr nake û divê hêj gelek tişt pêk bînin û gelek bixebitin.

 

Di nav xaleke bernameya faaliyeta çalakiyên Kurd – Kav’ê de (binêrin xala J) dibêje : “Berhemên nivîsî dicivîne, arşîv dike û pirtûkxane –kitêbxane- vedike.” Gelon Kurd – Kav’ê hemû pirtûkên kurdî yên ku li Stenbolê û Swêdê hatine weşandin civandiye û arşîv kiriye? Heger kiribe tişteke gelek baş e, heger nekiribe, divê bike.

 

Berhevkirin û arşîvkirina hemû pirtûkên kurdî, ji bo lêkolînvanan xizmeteke giranbihaye. Wek mînak; heger lêkolînvanekî li ser romanên kurdî lêkolîn bike û bizanibe çend romanên kurdî hatine weşandin, dê ji arşîva Kurd – Kav’ê feyde bibîne û bizanibe ku çend romanên kurdî derketine. Niha kî dizane bê çend romanên kurdî, çend pirtûkên kurteçîrok, şano û helbestên kurdî derketine? Xwediyê weşanxane, sazî, dezgeh û birêvebirên komeleyên kurdan bi xwe jî bersîva vê pirsê nizanin.

 

Li gor bîrûbaweriya min û çavnêriya min federasyonên komeleyên kurdan yên li ewropayê, hemû komele, dezgeh û saziyên kurdan yên kulturî wezîfeyên xwe naynin cih. Kurd – Kav’ê li cihek bihêle, federasyona komelên Kurdistanê li Swêdê salê milyonek kron alîkarî ji dewletê digre û salê yek pirtûkeka kurdî jî nakire.

 

 

NAVÊN TIRSÊ

 

Di dîrokê de kurdan hertim ji tirkan xirabî dîtiye. Di dîroka kurdan de dewletên ku ji alî kurdan ve hatine damezrandin, piraniya wan ji alî tirkan ve hatine xirabkirin. Dewleta badkî, Merwanî, Eyubî û gelek mîrekanên kurdan ji alî tirkan ve hatine helweşandin û tirk bûne belayê serê kurdan û nehêştine ku kurd bibin dewlet. Bila dîrokzanên kurd yên lêkolîner vê mijarê bikolin dê rastê gelek tiştan bên û dê bibînin ku di dîrokê de tirkan çiqas xirabî bi kurdan kiriye.

 

Hinek nav hene, ji bo civakan bûne navên tirsê. Di dîroka cîhanê de navê mongol, hun, selçukî û tirk ji ber hovîtî û barbariya wan bûne navên tirsê. Navê nazî’yan ji ber faşîstiya wan bûbû navê tirsê. Navê polîs û cendirma –jandarma- ji bo zarokên kurdên bakurê kurdistanê bûye navê tirsê. Lêbelê navê Kurd û Kurdistanê jî ji bo tirkên şoven, nîjadperest, kemalîst û faşîst bûne navên tirsê.

 

Dewleta tirk û hemû cure kemalîst, faşîst û tirkperestên îslamî ji navê Kurd û kurdistanê ditirsin. Navê welatê kurdan ji bo wan bûye naveke bi tirs û xof. Ew newêrane vî navî bînin ser zimanê xwe. Dewleta tirk weke fermî ji bo bakurê Kurdistanê hêj jî dibêje ”Dogu ve Guneydogu Anadolu Bêlgesî” yanî ”Herêma Rojhilat û Başurê Rojhilatê” û ji bo Kurdistana başur jî dibêje ”Kuzey Îrak” yanî ”Bakurê Îraqê” yan jî 2Îraqa Bakur”. Navê rojhilatê Kurdistanê li Îranê weke fermî ”Kurdistan” e, lê dewleta tirk û hemû masmedia tirk dibêjin ”Batî Îran” yanî ”Rojavayê Îranê”. Ji bo başurê biçûk ê Kurdistanê jî dibêjin ”Kuzey Surîye” yanî ”Bakurê Surîyê”.

 

Hemû tirkên şoven, nîjadperest, kemalîst û faşîst, tirk-îslam perwerên paşverû û dewleta fermî a bi navê 2Komara Tirkiyê” hebûna Tirkiyê di înkarkirina Kurdistanê de dibînin. Ew bi înkarkirinê xwe dixapînin û rûyê xwe yê reş didin nîşandan.

 

Niha dewleta tirk bi zora Ewropiyan herçiqas hebûna kurdan bi devkî qebûl bike jî, di zagonên xwe yên fermî de, hêj jî hebûna kurdan qebûl nake. Hêj jî li gor zagona bingehîn –anayasa- a dewleta tirk, hemû kes, anku yên ku hemwelatiyê –vatandaşê- dewleta tirkin ew bi xwe tirkin.

Li Tirkiyê hejmara tirk-men- 4 milyon e û 66 milyon netirkin lêbelê dewlet wan jî dike tirk.

 

Dewleta tirk çiqas jî bibêje hemûkes tirkin, dîsa jî nikarin kurdan bikin tirk. Kîngêbe jî dê kurdên bakurê kurdistanê weke kurdên başurê Kurdistanê bigîşin azadiya xwe. Azadiya gel û rizgariya welat dûr nîn e, nêzîk e.

 

 

ÇÎROKÊN KEDKARÊ PIRTÛKÊN KURDÎ

 

 Nivîskarê pirtûka ”Bihuşta Lal” Selahattîn Bulut, kedkarê pirtûkên kurdî ye. Wî li taxa herî xweş ya Stenbolê pirtûkxaneyeke vekiriye û hemû cure pirtûkên kurdî digîşîne destê xwendevanên kurd. Kurdên ku ji welat û ji ewropayê têne, miheqeq riya xwe li dikanê Kek Selah dixin û hem halî wî dipirsin û hem jî kovar û pirtûkên kurdî dikirin, dixwînin.

 

Hezkirê ziman û edebiyata kurdî û kedkarê pirtûkên kurdî Selahattîn Bulut  bi navê "Bihuşta Lal" pirtûkeke xwerû bi kurdî ya kurteçîrokan weşand. . Pirtûk li ser hev ji deh çîrokan pêk tê.   Naveroka kurteçîrokên wî gelek balkêş in. Wî li ser derbeyê, guherîna navên gund, navçe û bajaran nivîsiye û bi şêweyeke edebî mijarê xistiye rojevê. Kurteçîrokên wî bi zimanekî sade hatiye nivîsîn û ji hêla xwendinê ve gelek  herîkbare, xwe bi mirov –xwendevan- dide xwendin.

 

Nivîskarê pirtûka ”Bihuşta Lal” Selahattîn Bulut ji Dêrika Mêrdînê ye. Di sala 1981-ê de hatiye girtin û 8 sal di hepixanê de girtî maye. Wî di sala 1997-an de Li Stenbolê ”Kitêbxaneya Medya” damezrandiye. Wî li ser rojnamevan Hafiz Akdemîr û rojnamevan, nivîskar û siyasetmedarê kurd Edîp Karahan pirtûk amade kiriye. Di hin kovar û rojnameyan de nivîs û çîrokên wî hatine weşandin û weke pirtûk ”Bihuşta Lal” pirtûka wî ya yekem a bi kurdî ye.

 

Di çîroka bi sernavê ”Lal ” de nivîskar mijara qedexekirina kurdî axaftinê ya li girtîgehê tîne zimên. Pîra yê girtîgehê bi tirkî nizane. Pîrê dixwaze biçe newiyê xwe yê girtîgehê bibîne. Pîrê diçe girtîgehê. Neviyê wî bi tirkî dipirse; "Tu çawa yî?" deng nîn e, "Xalanên min û ew çawa nin?" bêdengî didome, "Çavê te ronî neviyên te yên nû çêbûne..." hes û hawar nîn e, bavê wî dikeve navberê, "Kurê min tu dizanî pîra te ji zarokatî ve lal e..." Û pîrê her hefte bêyî ku peyvekê ji devê wê derkeve her diçe serdana neviyê xwe û her ku digihîje ber deriyê girtîgehê leşker dibêjin; "Pîrê lal e, berdin bila here."

 

Weke tê zanîn nivîskarê navdar yê îngilîz Harold Pînter ku îsal xelata Nobelê wergirt, li ser qedexekirina peyivandina bi kurdî ya li hepisxanê berhemeke şanoyî nivîsî. Ev berhema wî li gelek ziman hate wergerandin û bala raya cîhanê kişand ser qedexekirina kurdî.

 

Çîrok dîmeneke ji demên jiyana însan û bûyerên civakî radixin ber çavên mirov. Di hinek çîrokan de mirov – xwendevan – xwe dibîne yan jî bi saya wê çîrokê demên xwe yên bihurî, anku paşeroja xwe bi bîr tîne. Dema min çîroka ” Rê ” xwend, biçûkatiya min, riya navça Licê û Diyarbekirê û herweha otobusa Licê ya ma Hecî Heyder hate bîra min.

 

Di çîroka "Gewrê" de, rewşeke du alî heye. Di aliyek de evîna bûka teze ya dewisandî û di alî din de adetên civatê yên serdest hene. Di gel van herdu aliyan du hêlên wê yên din jî hene. Ji hêlek ve şer û pevçûna di nav bûk û xwesûyê de û ji alî din ve tenêbûna Gewrê, nehatina mêrê wê yê li leşkeriyê û problema wê ya cinsî, anku daxwaza wê ya seksê, bûka ciwan Gewrê dixe haleke nebaş û rewşa wê ya psîkolojîk xirab dike, derûniya wê serûbin û tevlîhev dike.

 

Di nav bûk û xwesûyan de hertim nakokî hene. Min hêj nedîtiye ku bûk ji xwesûyê û xwesû ji bûkê hez bike. Hinek xwesû zilimkar in, li bûka xwe neheqî dikin, pê ezîyet, zahmetî didine kişandin. Xwesûya Gewrê ji hemûyan xirabtir dike û bûka xwe bi destên herdu kurên xwe dide ber lêdanê.

 

Naveroka çîroka "Bayê Xurifî" hineke mîzahî ye, îronî ye. Apê Seydî bi naturê – xwezayê – re pev diçe û gule bera bayê dide. Di vê çîrokê de temaya feqîrî, serma û seqem –xezeba naturê- hatiye ravekirin.

 

Di qalkirina guhertina navên kuçe, mahle û gundan de û bi fermana qaymeqam ji holê rakirina kevira kerr de realîzmeke sosyal civakî û realîstiya konjoktura welatê me heye. Di vê çîrokê de bi şêweyeke hunerî û edebî hovîtiya dewleta Tirk a guhartina navê gund, deşt, çiya, bajar, kevir û kuçên Kurdistanê hatiye nexşandin.

 

Li welatê me runiştvanên welêt yên tirk nîn in, yên ku hene ji derve hatine, leşker in, fermandar in, polîs in û karmendên dewleta dagirker in. Rewşa welatê me û dagirkeriya dewleta tirk di çîroka ”Kevira Kerr ” ya Dêrikê de pir baş û zelal xuya dike. Ji xwe ev gotinên qaymeqam rastiya welatê me û karmendên dewleta dagirker baş dide diyarkirin. Qaymeqam dibêje : ” ev çar meh e ku ez liv ê qezayê me, lê mixabin rojekê tenê hîsek ku ez li qezayeke welatê xwe me bi min re çînebû. Kesek bi zimanê me napeyive, navên kuçeyan, riyan, meheleyan û gundan bi zimanekî din e, navên zarokan bi zimanekî din e, dawetên xwe bi zimanekî din digerînin, li tu derê ala dewletê û resmê Şefê Ebedî nabînim, ez ji vê rewşê gelekî aciz im û ez vê yekê nema qebûl dikim. Navên kuçeyan, mehele û gundan ên bi zimanê xelkê hûnê tev bigehurin, bikin zimanê dewletê û ji îro pê ve qeydkirina navên zarokan ên bi zimanê wan û di şîn û şahiyan de stranên wan qedexe ne, ez nebînim û nebihîzim!..” Ev gotinên qaymeqam dide xuyakirin ku ew wekî xerîbekî, karmendekî li welateke din e. Ev welat yê qaymeqam nîn e û însanên vî welatî ji nîjada, netewa qaymeqam nîn in. Lê, qaymeqam karmendekî dewleta dagirkere û bi çova zorê, bi zilm û zordariyê navê kuçe, gund û mahaleyên kurdan digehurîne, dike tirkî.

 

Di çîroka bi navê "Derbe" de, tirsa gundiyek Kurd – Seydayê Biroyî-  ya ji leşkerên Tirk  tê ravekirin. Hetanî ku welatê me di bin dagirkeriya dewleta tirk de be û di bin potînên askerên tirk de binale, dê tirsa polîs û askerên tirk li ser zarokên kurd, gundî û bajariyên kurd bidome. Kînga ku welatê me rizgar bû û gelê me azad bû, wê demê dê ev tirs ji holê rabe.

 

Çîroka ”Teyrika Bihuştê” çîrokeke sosyal civakî ye. Dilê mirov bi hal û rewşa Pîra Fatê dişewite û mirov gelek li ber dikeve ku bê çi eqûbet tê serê keça ciwan ya ku navî Şûkran e. Trajediya Şûkranê dil û kezeba mirov dişewitîne.

 

Di çîroka bi navê "Şerbik" de serpêhatiya Apo Reşo hene. Ez hêvîdarim ku Kek Selah çîrokên Apê Reşo (çend heb di kovarên kurdî de derketibû) weke pirtûk amade bike û di demên pêş de biweşîne.

 

Ez bi xwe zimanzan nînim, lê li gorê ku zimanzanên kurd –yên ku vê pirtûkê xwendine- dibêjin : ”Bi giştî zimanê pirtûka Bihuşta Lal gelek xweş, petî û rewan e. Ji ber ku bûyer li herêma Dêrika Çiyayê Mazî derbas dibin, weha xuyaye ku nivîskar Selahattîn Bulut bi zanebûn giraniyê daye ser devoka herêma xwe ango ya Dêrikê. Ev jî çêjeke (tahmeke) xweş daye pirtûkê, bûyeran xemilandiye, xweş û geş kiriye.”

 

Kurteçîrokên di pirtûka ” Bihuşta Lal” de ne, ji aliyên estetîk, wêjeyî û taybetiyên çîrokî ve nûjen in. Yanî bi gotineka kurt û kurmancî kurteçîrokên Selahattîn Bulut bi şêweyeke nûjen li gor metoda çîrokên hevdem hatiye nivîsîn.

 

Wî bi nivîsîna vê berhema xwe ya edebî li refên pirtûkxaneya kurdî pirtûkeke din zêde kir û baxçeyê edebiyata kurdî bi rengeke din xemiland.

 Min ne bi teferuat, lêbelê bi kurtahî behsa naveroka hinek kurteçîrokên ku di pirtûka ”Bihuşta Lal” de ne kir. Min bi teferuat, bi şêweyeke berfirehî behsa naveroka çîrokan bikirana û bi metoda analîzê tevn, teknîk, stîl û herweha hertiştên çîrokan analîz bikira, binirxandana dê nivîsa min gelek dirêj bibana. Herî baş ev e ku; xwendevanên kurd berhema kedkarê pirtûkên kurdî (û niha jî waye bûye xebatkarekî edebîyata kurdî) Selahattîn Bulut ya bi navê ”Bihuşta Lal” bikirin û bixwînin.

 

 Ez hêvîdarim ku xwendevanên kurd dê bi balkêşî pirtûkê bixwînin û jê gelek tişt fêr bibin.

 

 * - Bihuşta Lal / Selahattin Bulut / Weşanên Avesta / 70 rûpel

 

ROMANA FENOMENÊN ENDÎVÎDUWEL

Jiyana edebî bi afirandina berhemên nû yên edebî her diçe dewlemend dibe. Cîhana romana heyama nû bi kar û xebata kulturî, edebî û berhem afirandinê pêşve diçe, berfireh dibe û hejmara nivîskaran zêde dibe. Bi weşandina her romaneke nû ya bi kurdî li nivîskarên kurd yên romannivîser yek zêde dike. Zêdebûna helbestvan, çîroknivîs û romannivîserên kurd ji bo pêşveçûna edebiyata kurdî hêjayiyên giranbiha ye. Edebiyata kurdî bi berhemkariya nivîskarên kurd yên heyî û bi berhemên nû yên nivîskarên nû dewlemend dibe. Lewre jî her pirtûkeka kurdî ya nû hêjayiyeke zêdebûna berhemên kurdî ye.

 

Hinek romannivîser di romanên xwe yên yekem de bi ser dikevin. Hinek jî bi romanên xwe yên yekem bi ser nakevin, lêbelê bi romanên xwe yên duyem û yên din bi ser dikevin. Yên ku bi romanên xwe yên yekem bi ser dikevin, romannivîseriya xwe didomînin û her diçe romanên hîn baştir diafirînin.

 

Lokman Ayebe yek ji wan romannivîserên kurd e ku di nivîsîna romana xwe ya yekem de bi ser ketiye. Ez ji romanên yekem anku ji romana pêşî ya nivîskaran hez dikim. Min ji romana xwe ya yekem ”Kewa Marî – Mêkew” gelek hez kir. Dema min romana xwe ya pêşî nivîsî û weşand, Mehmet Uzun, Hesenê Metê, Firat Cewerî û hinek nivîskarên din gotin : ” Romaneke baş e. Tu bi nivîsîna vê romana xwe ya pêşî bi serketî û divê tu romannivîseriya xwe bidomînî.” Min domand û li pey wê romanê min romanên xwe yên bi navê ”Fîlozof” , ”Rojnamevan” , ”Nûrheyata Licî” , ”Robîn” û ”Kodnav Viyan” nivîsî û weşand. Di van salên dawîn de min bi nivîsîna rêzeromaneke ku ji sê pirtûkên berdewamên hevin pêk tê nivîsî û ez di jiyana xwe ya nivîskariyê de gihîştim radeyeke bilind. Ez hêvîdarim ku dê Lokman Ayebe jî piştî vê romana xwe ya yekem, dê hêj gelek romanên din binivîse.

 

Herçiqas Lokman Ayebe romaneke monoton, bê tevger, psikolojik, derûniya xirab ya lehengê romanê, bêhêvî û bedbînî nivîsiye jî, dîsa jî bi min li gor pîvanên edebî û hunera romanê bi ser ketiye. Helbijartina mijara vê romanê bi xwe mêrxasiye. Di civakeke paşvemayî de, di nav însanên ku piraniya wan homofobî ne, mijara têkiliya cinsî ya nêr bi nêr re, ji hevûdu hezkirina mêr bi mêr re tişteke wisa hêsan nîn e û jê re cesaret dixwaze. Lokman Ayebe vê cesaretê nîşan daye.

 

Li Ewropayê romanên bi vî rengî gelek in. Nivîskarekî Ewropî bi hêsanî dikare li ser homoseksuelan, lezbiyenan, bîseksuelan û hwd, çîrok û roman binivîse û têkiliyên wan yên endîvîduwel bike mijara çîrok û romanên xwe. Di nav edebiyata kurdî de ev cara yekem e ku romaneke bi vî rengî tê weşandin.

 

Di nav civakên paşvemayî de kesên homoseksuel yên din in, yên derveyê civakê ne. Civak li wan weke kesên nexweş dinêre û hinek kes wan bi ”sapik”iyê sucdar dikin. Ew vî tiştî ji bo wan weke tercîheke pevşabûnê, weke şêweyeke şadimanîyê qebûl nakin. Û lewre jî ji tercîha wan ya cinsî û seksî re rêzdarî nîşan nadin û wan mahkûm dikin.

 

Divê her însan di têkilî û tercîha xwe ya cinsî û seksî de azad be. Ew bê zorê û bê ku zirarê bide kesê, ji xwe re bi hevalê xwe re çi dike bila bike. Ji bo vê tercîha wî / wê heqê kesê tune ku rewşa wan weke şermezarî bide nîşandan, wan mahkûm bike û li wan neheqî û heqaret bike.

 

Di romanê de têkiliya du kesên nêr, anku du zilaman û ji hevûdu hezkirina wan ya bi hevûdu re heye. Herçiqas nivîskarê romanê Lokman Ayebe vê mijara balkêş helbijartiye jî, di nav rûpelên romanê de diyar dibe ku nivîskar hinek tirsiyaye û xwe bi xwe otosansur kiriye. Wî di têkiliyên cinsî, seksualî yên di nav du zilaman de hevsar jidandiye, serê hespê bernedaye û pênûsa xwe kol kiriye.

 

Bûyerên romanê, têkiliyên Sermest û hevalên xwe di nav 5 rojan de tê qalkirin. Hevalekî Sermest ku navî Jar bûye, xwe kuştiye, anku întîxar kiriye. Wî ji bo çi xwe kuştiye di beşa yekem de, anku di roja Şemî’yê de ne diyar e. Sermest diçe ser mezelê wî û roman dest pê dike. Paşî çi dibe, çi tê serê Sermest, psîkolojiya wî ji ber çi xirab dibe û di dawiyê de çima ew jî xwe dikuje? Ez behsa van tiştan, anku behsa herikandina naveroka romanê nakim. Bila xwendevan bixwîne û bibîne bi çi çima, ji bo çi weha bûye û dawî çawa dibe?...

 

Li bakurê welêt, gelek nivîskarên nû derketin û Lokman Ayebe jî yek ji wan e. Digel ku nivîskarekî ciwan û nûye jî, li gorê kurmanciya standart ya nivîsînê zimanê Lokman Ayebe baş e. Mijara romanê jî baş e. Di nav herikandina tevna romanê de di ber têkîliya Sermêst û Dilşêd û hevalê wan yê xwekuştî re, mirov li rastî rastiya hin kesayetiyên civaka kurd û nakokiyên  kesayetiyan yên bi civakê re jî tê.

 

”Ji aliyê tevn, teknîka vegotinê û naveroka xwe ve, û ger mirov temenê nivîskarê wê yê ciwan û pêvajoya kurt ku wî tê de ev roman nivîsandiye (13 roj) jî lê zêde bike, romaneke balkêş û hêja ye ku mirov serê xwe zêdetir pê re biêşîne.

 

Ji ber van taybetmendiyên xwe yên jorê û birêvebirina bûyerên romanê ve, Lokman Ayebe weha xuya dibe ku dê di nava cîhana romana Heyama Nû de cihekî baş û heqkirî bi dest bixe.”

 

Romana Lokman Ayebe ”Jar Lê Sermest” di nav weşanên ”Belkî” de li Amedê –Diyarbekirê- hatiye weşandin. Li Amedê çend weşanxaneyên kurd hene û ew berhemên nivîskarên nû diweşînin. Weşanxaneyên kurd yên li Amedê (weşanên Lîs, Belkî, Bîr, Deng, Mizgîn) gelek pirtûkên kurdî û hinek jê jî kovarên kurdî – tirkî diweşînin. Kovara Deng, Bîr û Mizgîn li Amedê derdikevin.

 

PÊXEMBERÊ DEREWÎN Û SILTANÊ STENBOLÊ

 

 Di nav civakên paşvemayî de gelek kes xwe wekî pêxember didin nîşandan. Hinek li ser navê olê û hinek jî bi şêweyeke siyasî xwe weke pêxember dihesibînin.Di nav civaka kurdan de jî gelek şêxên direwîn li ser navê olê civakê xapandine. Loma jî di nav edebiyata kurdî ya devkî de gelek çîrok, çîrvanok û meselokên li ser şêx û melayên sextekar hene.

 

Zeynelabîdîn Zinar xebata xwe ya berhevkirin û amadekirina çîrokên gelêrî, folklorîk didomîne. Ew çîrokên gelêrî yên nav xelkê dicivîne, sererast dike, ji nûve dinivîse û ji bo çapê amade dike û çap dike. Wî niha jî du pirtûkên çîrokên gelêrî çap kir. Yek jê navî ”Pêxemberê Derewîn” e û ya din jî navî ”Mîrê Cizîra Botan û Siltanê Stenbolê” ye. Pirtûka ”Pêxemberê derewîn” ji folklora kurdî 20 meselokan pêk hatiye. Ev meselokên gelêrî hem meselok û hem pêkenîn in û wekî ku Z. Zinar jî dibêje : ”Mirov pir didin şêwirandin û zihna mirov berfireh dikin.”

 

Di pirtûka bi navê ”Mîrê Cizîra Botan û Siltanê Stenbolê” de serpêhatiya Mîrê Cizîra Botant ê qalkirin. Di serpêhatiya Mîrê Cizîra Botan de qahremanî –lehengî- comerdî, fedekarî, mirovatî û dilovaniya kurdan hene. Li gor amadekarê pirtûkê Z. Zinar, ev serpêhatiya Mîr rastiya bûyereke mêjûyî – dîrokî- ye. Bi rastî jî gelek bûyerên dîrokî di nav gerîneka dîrokê de mane. Niha bi saya lêkolîner û berhevkarên kurd gelek tiştên, hêjayiyên dîrokî derdikevin holê û ronahî dibînin. Di hêla berhevkarî û lêkolînerî ya çand, ziman, edebiyat, dîrok, weşanên dîrokî yên kurdan û ronahîkirina bûyerên dîrokî de birêz M. Emîn Bozarslan, Malmisanij, Rohat Alakom, Zeynelabîdîn Zinar, Hasan Yildiz û hwd, xebatên hêja pêk tînin û hêjayiyên kurdan yên dîrokî û gelêrî derdixin ronahîyê.

 

Di navbera Mîr Mahmûdê Mîrê Cizîra Botan û Siltan Wehdedîn siltanê Stenbolê –Osmanîyan- de bûyereke dîrokî diqewime. Ez behsa vê bûyerê û naveroka pirtûkê nakim. Bila xwendevanên kurd pirtûkê bikirin û bixwînin.

 

TERCÎHA NIVÎSKAR

 

Bi sedan cure xwendevan hene. Her xwendevan li gor xwe xwedî taybetiyên curbecur in. Xwendevan homojen nîn in. Herkê li gor xwe pîvanên wî/wê yên ji hezkirina berheman hene. Nivîskarekî nikare li gor dilê her xwendevanî binivîse. Lê, divê nivîskar bizanibe ku hinek xwendevan ji hêla zanîna edebî de di radeya wî de ne.

Nivîskar jî di esasê xwe de rewşenbîr in. Kesên rewşenbîr li hemberê neheqiyê û nerastiyê ne, muxalîfê sazûmanê û li hemberê zilm û zorê ne, parastvanê azadî û demokrasiyê ne. Ew di dîtin û ramanên xwe de tawîz nadin û divê nedin jî.

Nivîskarê ku li gor dilê xwe, li gor şêweya usluba xwe nenivîse, nikare li gor dilê hinekan binivîse. Dema nivîskarek li gor kesên din, yan jî bi emir û talîmatan binivîse, ew nivîs nabe nivîs, ew berhem nabe berhemeke bi rêkûpêk ya edebî. Dibe tişteke din. Nivîskarê ku bi fikrê xwe azad birame, li gor ramanên xwe jiyanê û civakê binirxîne û li gor zanîna xwe bûyeran şîrove bike, dikare bi hawakî azad berhemên xwe biafrîne.

Helbet, divê nivîskar li gor xwe û bi dilê xwe binivîse, lê xwendevanan jî bifikire. Ew dema berhemeke biafrîne, divê bifikire ku wî bi vê berhema xwe çi hêjayî pêkaniye? Çi daye xwendevanan? Di kîjan hêlê de, dê xwendevan ji berhema wî siûdê werbigrin?

Nivîskar xwendevanên xwe hilnabijêrin, lê xwendevan nivîskarên xwe hildibijêrin. Mesela li Tirkiyê bi sedan nivîskar hene û hersal bi sedan pirtûkên nû têne weşandin. Nemimkûne ku mirov -xwendevan- tevan bikire û bixwîne. Xwendevan di nav wan nivîskaran de, hinek nivîskar hildibijêre û pirtûkên wan dikire û dixwîne. Ez bi xwe, wek xwendevanekî, dema pirtûkên hinek nivîskaran, herwekî; Pirtûkên Yaşar Kemal, Ahmed Altan, derdikevin, dikirim û dixwînim. Lê, di gel ku ez ewqas pir pirtûk dixwînim jî, ez nikarim yên tevan, hemû pirtûkên temamê nivîskarên Tirkiyê bikirim û bixwînim.

Helbet, ji bo pirtûkên kurdî yên nivîskarên kurd rewş cuda ye. Ez bêku ferq bixim nav nivîskarên kurd, bêku ji xwe re hinek nivîskara helbijêrim, temamê pirtûkên nivîskarên kurd dixwînim. Tu nivîskarekî kurd tune ku min pirtûkên wî/wê nexwendiye. Min tevan xwendiye û min li ser gelekan jî nivîsên danasînê nivîsiye.

Mijarên ku nivîskar li ser dinivîsin, di serî de nivîskar eleqeder dike. Nivîskar li gor întereseya xwe, jê hezkirin û heyecana xwe tercîha xwe dike û li ser mijara ku tercîh kiriye dinivîse. Tercîha ku nivîskar kiriye, tercîha wî ya şexsî ye. Ev tercîh li gor dilê hinekan e yan nîn e, ji bo nivîskar ewqas girîng nîn e. Lê, helbet ew dixwaze ku tercîha ku wî kiriye, mijara ku bi şêweya edebî afirandiye, ji alî xwendevanan ve jî bê ecibandin.

Xwendevan, babeta ku nivîskar helbijartiye, mijara ku nivîsiye biecibînin yan na, êdî ew aîdê întreseya xwendevanan e. Heger xwendevan biecibînin û ji mijarê hez bikin, dê berhemê bi dilxweşî bixwînin.

 

 DANASÎN Û ANALÎZ

 

Dema mirov pirtûkek dixwîne, heger pirtûk xweşa mirov biçe, mirov dixwaze gelek kesên din jî wê pirtûkê bixwînin. Kesên ku li ser pirtûkan nivîsên danasînê dinivîsin, dixwazin pirtûkan bi xwendevanan bidin nasîn û wan teşwîqê xwendina wan pirtûkan bikin.

Wek gelek nivîskarên ku pirtûkan dinirxînin û wan bi xwendevanan didin nasînê, ez jî dema pirtûkek dixwînim û diecibînim, dixwazim hest û nêrînên xwe yên derbarê pirtûkê bi xwendevanan re parve bikim.

Her çiqas ez bi piranî li ser pirtûkên kurdî dinivîsim jî, carna li ser pirtûkên ku bi zimanên din derketine, dinivîsim û wan bi xwendevanan didim nasînê. Min pirtûkên Coelho, Amîn Maulof, Yaşar Kemal, Ahmed Altan û herweha hinek nivîskarên din, xwend û li ser berhemên wan nivîsî.

Min li ser gelek pirtûkên kurdî nivîsên “danasîna pirtûkan” nivîsiye. Nivîsên danasînê û analîz newekhev in. Danasîn tiştek e, analîz tişteke din e. Di nivîsên danasîna pirtûkan de, nabe ku mirov pirtûkê bi berfirehî binirxîne, anku analîz bike. Danasîn înformatîf e, yanî di derbarê pirtûkê de agahdarî dayîn e. Nivîsên danasînê bi piranî kurtenivîs in. Nivîsên nirxandinê –analîz- dirêj in, berfireh in, piralî ne.

Di danasîna pirtûkan de, mirov di derbarê pirtûkê de hinek agahdarî dide, bi kurtahî behsa naverokê dike û bala xwendevanan dikşîne ser pirtûkê ku ew wê pirtûkê bikirin û bixwînin. Di danasîna pirtûkê de, navê pirtûkê çiye, pirtûk ji alî kîjan weşanxane ve hatiye weşandin, liku derketiye, çend rûpel e, nivîskarê pirtûkê kîye, pirtûk çiye; roman e, kurteçîrok e, helbest e, şano ye, pirtûka lêkolînê ye? Û hwd. Tema pirtûkê li ser çiye û mirov bi kurtahî behsa teknîk, ziman û naveroka pirtûkê dike.

Di nivîsên danasîna pirtûkan de, nabe ku mirov bi berfirehî şaşî û kêmaniyên pirtûkê bibêje û rexne bigre. Lê, di nivîsên nirxandinê –analîzê- de mirov dikare rexne li pirtûkê bigre, şaşî û kêmaniyên pirtûkê û hêla wê ya qels û ya serketî bîne zimên.

Li ser nivîsên min yên danasîna pirtûkan, ji alî xwendevanan ve reaksiyoneke du alî pêk hat. Ev reaksiyona wan bu sedem ku min vê nivîsê nivisî.

Hinek xwendevan ji bo ku nivîsên danasîn û analîzê tevlîhev dikin, dibêjin ”Çima di nivîsê de rexne tune.” Yan jî ”Te çima di nivîsa xwe de bi kûrahî û berfirehî pirtûkê nenirxandiye?” Ev alîkî reaksiyana wan e. Ji alî din ve, hinek dibêjin ”Çima tu li ser her pirtûkê dinivîsî?” Yan jî ”Çima te li ser pirtûka filankesî nivîsiye? Çima te rexne lê negirtiye? Çima te pesnê filan nivîskar û berhema wî daye? Û hwd.”

Bi min, di nivîsên danasîna pirtûkan de nabe ku mirov rexnan li du hev rêz bike. Loma jî ez di nivîsên danasîna pirtûkan de rexne nanivîsim. Ez ne li ser hemû pirtûkan, lê min li ser gelek pirtûkan nivîsên danasînê nivîsiye. Ji ber ku kesên din –tek, tûk netêde- li ser pirtûkan nanivîsin û ez tim dinivîsim, (ji blî rojnameya Dema Nû, ez di kovara Mehname’yê de û di malpera LotikXane’yê de jî li ser romanan, danasîna pirtûkan dinivîsim) nivîsên min dikevin ber çavan, bal dikşînin. Heger kesên din li ser pirtûkan binivîsin, ji xwe ez ê ewqas nenivîsim. Lê, helbet car heye, kesek li ser pirtûkek dinivîse û ew nivîs ji bo min têr nayê, yan jî hinek pirtûk hene ku, ez dixwînim, diecibînim û dixwazim xwendevanên din jî vê pirtûkê bixwînin, loma ez li ser pirtûkê nivîseke danasînê dinivîsim ku bala xwendevanan bidim ser pirtûkê.

Hinek kesên ku li hember nivîskarekî hesûd in, loma dibêjin ”Çima tu li ser pirtûka filankesî dinivîsî?” Ez mirovekî bi heş û mejiyê xwe, bi hest û ruhê xwe, bi hal û hareketê xwe, bi helwesta xwe azad im. Keyfa min çi bixwaze, ez ê wê binivîsim. Ez bi emir, ferman û talîmatan nivîs nanivîsim. Ji xwe heqê tu kesî tune ku ji yekê re bibêje li ser vî tiştî binivîse û li ser vê tiştê nenivîse.

Ez îdîa nakim ku hemû nivîsên min bi tevahî baş in, bi rêk û pêk in. Yên ku nivîsên min naecibînin, bila ew bi xwe hîn baştir binivîsin. Yên ku di nivîsên min de rexne nabînin, bila ew bi xwe nivîsên rexneyî binivîsin ku ez jî bixwînim û jê sûdê werbigirim.

 

 BERSÎVEK E…

 Min anketa Lotikxanê weşandibû. Gelek mail hatin. Ez nikarim hemûyan biweşînim. Weke nimûne –mînak- ez ê bersîva yekê biweşînim.

 

ANKET :

 

Nav : Dr. Mîrze Xeyban

Kar : Doktor

Bajar / Navçe : Amed

Welatê ku niha lê dimîne : Bakurê Kurdistanê

 

1 – Li gorê we Lotikxane malpereke çawa ye?

 

Bersîv – 1 – Gelek baş e. Ez jê razîme. Malpereke pir xweş e. Her hebe.

 

2- Kêfa we ji kîjan aliyê Lotikxanê re tê?

 

Bersîv – 2 – Kêfa min ji hemû aliyên malperê re tê. Ez hemû nivîsên wê diecibînim û wêneyên wê jî gelek xweşik in.

 

3 – Hûn li dijê kîjan hêla wê ne?

 

Bersîv – 3 – Ez li dijê tu hêleke wê nîn im. Ma mirov çawa dibe dijê Lotiikxanê..Wey…

 

4 – Lotikxane wezîfeyê xwe yê mixalifîyê û rexnegiriyê tîne cih?

 

Bersîv – 4 – Belê, tîne cih. Xwezî hemû malperan weke Lotikxanê wezîfeyên xwe bianiyana cih.

 

5 – Heta niha we çend pirtûkên kurdî xwendiye?

 

Bersîv – 5 – Min heta niha şeş pirtûkên kurdî xwendiye. Min sê pirtûkên kurteçîrokan û sê romanên kurdî xwendiye. Yanî min bi reqema şeş navê Yezdan xweş kiriye û hew.

 

6 – Ji blî Lotikxanê hûn kîjan malperên kurdî dixwînin?

 

Bersîv – 6 – Ez li hemû malperên kurdan / kurdî dinêrim, lêbelê hemû nivîsan naxwînim. Nivîsên ku întreseya min de be, dixwînim.

 

7 – Hûn nivîskarên Lotikxanê diecibînin?

 

Bersîv – 7 – Belê, ez hemûyan diecibînim û bi xweşî nivîsên wan dixwînim.

 

8 – Hûn kîjan nivîskaran diecibînin û kîjan naecibînin?

 

Bersîv – 8 – Min gotibû, ez hemûyan diecibînim. Ji zûveye ku nivîsên nivîskarên Lotikxanê herwekî Dr. Cino, Fîlozof Qelşo, Xançepeklî Mihê û Narîn Remo dernakevin. Ez dixwazim ku ew jî weke berê herdem di Lotikxanê de binivîsin.

 

9 – Zimanê Lotikxanê giran e yan sivik e?

 

Bersîv – 9 – Zimanê wê baş e û sivik e, bi hêsanî tê xwendinê.

 

10 – Kêmasiyên Lotikxanê çi ne? Divê çi bike?

 

Bersîv – 10 - Niha kêmanî tunin. Bila weha berdewam bike, bes e.

 

11 – Kêfa we ji kîjan dengbêjê/a kurd re tê?

 

Bersîv – 11 - Kêfa min ji hemû dengbêjên ku bi kurdî kilam, stran dibêjin re tê.

 

12 – Hobî û fobîyên we hene? Heger hene, çine?

 

Bersîv – 12 - Hobî û fobîyên min tun in.

 

13 – Zaravayê we kîjan e?

 

Bersîv – 13 – Kurmancî.

 

14 – Hûn dixwazin kî bibe nivîskarê Lotikxanê?

 

Bersîv – 14 - Ez dixwazim Mahmûd Lewendî, Laleş Qaso, Firat Aygun, Zinarê Xamo, Roja Kurd, Murat Badgî, Dr. Ciwan Batê û Fatêya Mirtib bibin nivîskarê Peyama Kurd.

 

15 – Hûn herroj li malpera Lotikxanê dinêrin?

 

Bersîv – 15 - Belê, wey çawa nanêrim, her roj û hem jî rojê çendcar.

 

16 – Li mala we Internet heye?

 

Bersîv – 16 – Belê heye. Li Yazîxaneya min jî Internet heye. Li Amedê li serê her kuçeyê deh ”Internet cafe” hene.

 

17 – Ji kîjan helbestvan an –şaîr- an re kêfa we tê?

 

Bersîv – 17 – Ez ji helbestvanên klasîk û yên modern ku bi kurdî nivîsîne hez dikim.

 

18 – Hûn ji kîjan cure nivîsên Lotikxanê hez dikin?

 

Bersîv – 18 – Ji hemû cure nivîsên ku di Lotikxanê de hatine weşandin xweş in, ez ji wan hez dikim.

 

19 – Hûn dixwazin di Lotikxanê de anonsa pirtûkên kurdî –yên nû derketî- hebe yan na?

 

Bersîv – 19 – Belê, divê hebe. Bi taybetî jî pirtûkên kurdî yên ku nû derdikevin bi riya anonsê xwendevanên kurd hayidar bikin. Hevalekî min ê ku bi sînemayê û çêkirina fîlman re eleqeder dibe, nivîsa li ser pirtûka ”Serok Altaxus” û ”Kodnav Vîyanê” di Lotikxanê de dît û paşî herdu pirtûkan peyda kir û xwend. Wî niha biryar daye ku ji ber van herdu pirtûkan du senaryo amade bike û fîlma wan bikşîne. Bi saya LotikXanê re, dê ji ber du pirtûkên kurdî du fîlmên kurdî bêne çêkirin.

 

20 – Hûn dixwazin bi Lotikxanê re bi çi şêweyî bibin alîkar?

 

Bersîv – 20 – Ji bo Lotikxanê çi ji destê min bê, ez texsîrî nakim. Niha ez propaganda wê dikim ku kurd her roj li malperê binêrin û nivîsên têde bixwînin.

 

Ji bo bersîvên we spas.

 

Ez jî spas dikim

 

 

ANKETA LOTIKXANE’YÊ

  

  Xwendevanekî ku ji malpera Lotikxanê hez dike, ji bo Lotikxanê anketek amade kiriye û ji min re şiyandiye. Wî navê xwe li binê anketê nenivisiye. Ji bo ku min jî anketa wî/wê hêjayê weşandinê dît, loma jî ez anketê di kuncika xwe ya Lotikxanê de diweşînim.

  

  Ez ji berpirsiyar û birêvebirên malpera Lotikxanê daxwaz dikim ku ew bersîvên vê anketê bi tevahî biweşînin û ji bersîvan encamekê derbixin.

  

  Ji bo bersîvên anketê xwendevan ne mecbûr in navê xwe binivîsin, ew bi dilê xwe ne.

  

  Ji derveyê pirsan jî xwendevan dikarin li ser mijarên din dîtin û ramanên xwe diyar bikin.

  

  ANKET :

  

  Nav :……………

  Kar : …………...

  Bajar / Navçe :……….

  Welatê ku niha lê dimîne :……………….

  

  1 – Li gorî we Lotikxane malpereke çawa ye?

  2- Kêfa we ji kîjan aliyê Lotikxanê re tê?

  3 – Hûn li dijî kîjan hêla wê ne?

  4 – Lotikxane wezîfeya xwe ya mixalifîyê û rexnegiriyê tîne cih?

  5 – Heta niha we çend pirtûkên kurdî xwendiye?

  6 – Ji blî Lotikxanê hûn kîjan malperên kurdî dixwînin?

  7 – Hûn nivîskarên Lotikxanê diecibînin?

  8 – Hûn kîjan nivîskaran diecibînin û kîjan naecibînin?

  9 – Zimanê Lotikxanê giran e yan sivik e?

  10 – Kêmasiyên Lotikxanê çi ne? Divê çi bike?

  11 – Kêfa we ji kîjan dengbêjê/a kurd re tê?

  12 – Hobî û fobîyên we hene? Heger hene, çine?

  13 – Zaravayê we kîjan e?

  14 – Hûn dixwazin kî bibe nivîskarê Lotikxanê?

  15 – Hûn herroj li malpera Lotikxanê dinêrin?

  16 – Li mala we Internet heye?

  17 – Ji kîjan helbestvan an –şaîr- an re kêfa we tê?

  18 – Hûn ji kîjan cure nivîsên Lotikxanê hez dikin?

  19 – Hûn dixwazin di Lotikxanê de anonsa pirtûkên kurdî –yên nû derketî- hebe yan na?

  20 – Hûn dixwazin bi Lotikxanê re bi çi şêweyî bibin alîkar?

  

  Em li benda bersîvên we ne.

  Ji bo bersîvên we spas.

 

Serok Altaxusê Laleş Qaso

Di edebiyatê de mîzah cihekî xwe yî girîng heye. Ewqas berhemên edebî yên mîzahî hene ku li her derê cîhanê deng dane. Hin berhemên edebî yên mîzahî di nav edebiyata cîhanê de xwedî nirxeke giranbiha ne. Li her welatî kovarên taybetî yên ku naveroka wan bi temamî mîzah e, tên weşandin. Hema hema her kes ji berhemên mîzahî hez dikin û li her derê xwendevanên mîzahê pir pir in. Mirov vê yeka hanê di malperan de jî dibîne. Wek nimûne, Lotikxane. Li gorî istatistîkên Lotikxanê her meh zêdeyî milyon û nîvekê lînka Lotikxane tê tiktikandin, pêlêkirin.

 

Di berhemên edebî de nivîskar bi çavekî cidî li nakokiyan dinerin û wan bi metoda mîzahê şirûve dikin. Ji mîzahê re hosteyiyek mezin lazim e; mîzah hunereke mezin e. Mîzah li hember neheqîyê, zilmê û dîktatorîyê şêweyeke serîhildanê ye. Rexneyên herî girîng bi şêweya mîzahê li dîktatoran hetiye kirin. Di nav gelek civakên cîhanê de mesajên civakî yên herî balkêş bi riya mîzaha siyasî têne dayîn. Lê çi heyf e ku di masmedya kurdî de mîzaha siyasî kême, qels e. Lê her çiqasî di edebiyata kurdî de berhemên mîzahî qels bin jî, edebiyata kurdî a devkî pir xurt e. Di nav me kurdan de nivîskarên pirtûkên mîzahê kêm in. Hetanî niha pirtûkên kurdî yên mîzahî ji dehan nebûriye. Pirtûkên kurdî yên mîzahî ku hatine weşandin pirtûkên pêkenokên gelêrî û kurteçîrokan in. Ev cara yekeme ku pirtûkeke kurdî ya mîzahî di warê politîk û di asta herî bilind e ji alîyê Laleş Qaso ve hatiye nivîsandin. Ji xwe li gorî min Laleş divê ji pirtûkên mîzahê pêve tu pirtûkan nenivîsîne. Ew Ezîzî Nesînê Kurd e. Ew di kîjan civatê de dibe bila bibe, miheqeq bi şêweyekî wê mirov bikenîne û rexneya xwe bêje. Di temamê nivîsên wî ên di internetan de jî ew heye.

 

Pirtûka Laleş Qaso ya bi navê ” Serok Altaxus” romaneke mîzahî ye. Pirtûk 172 rûpel in û di nav weşanên ” Pelda” de li Stockholmê hatiye weşandin.

 

”Şêrgele” Laleş Qaso di pirtûkê de navê çekdaran / gerîlan kiriye şêrgele. Wî navê kurd kiriye ”kohî” û navê Kurdistanê kiriye ”Kohîstan”. Navê Tirkiyê kiriye ”Hovîstan” , ê Sûriyê kiriye Çolistan û bi mijarên mezin ber xwe fireh kiriye. Şêrgele têne mala Çolo û nameya ”Serok Altaxus” didinê. S. Altaxus serokê partiya Çolo ye û Çolo vexwendiye cem xwe. Nivîskar ji cihê ku S. Altaxus lê dimînê re dibêje ”Keleha Mezlûman”. Çolo bi şêrgeleyan re dest bi rêwîtiyê dike ku biçe cem S. Altaxus.

 

Ji naverok û tevna pirtûka ”Serok Altaxus” diyar dibe ku nivîskar, pirtûka xwe di bin bandora pirtûka G. Orwel ya bi navê ”1984” an de nivîsandiye. Ji xwe wî hin gotin jî raste rast ji wê pirtûkê girtine. Pirtûka G. Orwel li ser zilm û zordariya dîktatoriya Stalîn bû û ya Laleş Qaso jî li ser dîkatorekî ku hêj ji wî lewîtîtir e.

 

Laleş di vê pirtûka xwe de behsa gelek xisûsiyetên negatîf yên S. Altaxus dike. Ew, tevgera Altaxus, halê wî yê derûnî û rewşa kesayetiya wî bi şêweyekî wisa rave dike ku mirov ji kenan lal dibe. Li gorî min ferqa vê pirtûkê û pirtûka G.Orwel belkî tenê mesela ken e. Beşa yekem li ser çûn û hatina Çolo ya cem Altaxus e. Beşa duyem li ser Altaxus û îdeologên wî û herweha labîrenta wî ye. Di beşê sêyem de Altaxus çawa dişibe “mirovê herî pêşî” û çawa Altaxus bi şoreşa dinyayê re radibe. Beşa dawîn jî dawiya Altaxus e.

 

Di romanê de ”Keleha Mezlûman” cihê herî bi xof e! Li wir S.Altaxus dimîne û di bin desthilatdariya wî de hemû tiştî dizîvire. Li wir bi navê ”Akademiyê” gelek akademîyên ku wek axuran e hene. Nivîskar cihê Altaxusperestan baş taswîr kiriye û bi şêweyeke mîzahî, bi tevneke îronîk û zimanekî hîcivî ew der şîrove kiriye û jîyana wir ya kambax, neçarîya kesên reben ku li wir li wan hatine xezebê raxistiye ber çavan.

 

Li ”Keleha Mezlûman” xezeb, zilm, zordarî û tiştên ecêb û sosret hene. Altaxus li wir sazûmaneke wisa hovane pêk aniye ku însan ji însanetiya xwe derdikeve, kesayetiya wî/wê tê kuştin û bê şexsiyet dibe. Di dadgeha wir ya ku bi tevahî bi emir û talîmat û fermana Altaxus tevdigere de kesên bêsuc têne sucdarkirin, cezakirin. Kesên welatparêz û fedakar yên ciwan ku ji bo rizgarîya welat canê xwe dikin feda, bi ajantîyeke zarokî têne îthamkirin, sucdarkirin û ya herî xirab jî xort û keçên ciwan yên evîndar ji bo evîna xwe têne qetilkirin.

 

Di akademiyên Altaxus de bingeha perwerdeyê bi van çend gotinan tên diyar kirin:

”Min ji tunebûnê hûn afirandin; kirin însan û şexsiyet da we.”

”Afrîner?”

”Serok Altaxus!”

”Em çibûn?”

”Em netiştek bûn!”

”Kê em kirin însan?”

”Serok Altaxus! Roja me, jiyana me, hewa me, dil û can û ruhê me, Altaxus hertiştê me. Ser bi qurban, can bi qurban, hemû bi qurban, ey serok!”

 

Ev pesin û ev şêwe sondxwarin berê ji bo Saddam Husein û Haviz Esad dihat gotin, paşê jî ji alî mirûdên Altaxus ve ji bo wî hate gotin.

Li Akademîya ”Keleha Mezlûman” mirûdên Altaxus bi rastî jî di rewşeke mezlûmiyê de ne. Ew li wir bilasebeb têne sucdarkirin, li wan bi şik û guman tê mêzekirin, zilm û tehda dibînin, lêdanê dixwin û gelekên wan ji bîlaseb têne kuştin. Li wir mahkemekirina wan xort û keçên ciwan hem mirov dide kenînê û hem jî dide girînê. Ji ber bûyerên ku li wir pêk hatine dilê mirov bi wan keç û xortan dişewite û giriyê mirov bi wan tê. Hinek keç û xort ji bo ji hev hez dikin, hinek ji bo ku navê wan mezin e, wek navê ”Ezman, Okyanûs”, mehkeme dibin û tên kuştin. Gelek gelek keç û xort tên kuştin!

 

Nivîskar di hal û rewşa Altaxus de dide zanîn ku Altaxus mirovekî tam paranoyak û şîzofren e.

 

Pirtûka Laleş Qaso ”Serok Altaxus” mîna tiyatroyeka ku mirov bê sekin dikenîne, digrîne û dihêle ku mirov ji ber însaniyeta xwe fedî bike. Tewsiya min ew e ku her kurd vê pirtûka ku hema hema bi hemû rengî rewşa kurdan radixe ber çavan bixwîne. Û bi taybetî jî mirovên Stalînîst, Atatirkçî, Apoyîyên Apoyî û Apoyiyên ku ji Apoyiyan veqetiyane miheqeq bixwînin. Pirtûka Laleş wek ”kerterîz lambasî”ye. Kerterîz lambasi lempeyên ku di nav behrê de li cihê bi kevir û giravên piçûk pêketîne da gemî li wan neqelibe. Hêvîdar im ku Laleş Qaso hêj gelek berhemên wisa giranbiha ji kurdan re binivîsîne. Sipas Laleş!

 

 ROMANEKE NÛ : ”SÊ TERÎŞ”

 Serkan Birûsk bi romana xwe ya bi navê ”Sê Terîş” romaneke nû li romana kurdî zêde kir. Roman 213 rûpel e û li Stockholmê derketiye. Ew dê di nêzîk de li welêt jî bê çapkirin û belavkirin.Ev berhema pêşî ye ku Serkan Birûsk wek roman pêşkêş dike. Heta niha sê pirtûkên helbestan û sê jî yên wergêr ji aliyê nivîskar ve hatine amadekirin. Serkan Birûsk ji helbestvaniyê pêl avêtiye romannivîseriyê. Ew dê helbestvanî û romannivîseriya xwe bi hev re bidomîne.

 Naveroka romanê anku mijara sereke ya romanê jiyan, têkoşîn û evîna trajîk a du ciwanên kurd e. Herçiqas ev mijara bingehîn be jî, li dora vê mijarê gelek mijarên din jî hene. Zîncîra bûyeran ji Kurdistanê heta bi metropolên Tirkiyeyê û Ewrûpayê dom dike. Di romanê de bi şêweyekî edebî rewşa siyasî û civakî ya demekê tê ravekirin. Digel van tiştan di hêlek din de jî  balkêşiya romanê hûnandina tevna meraqê ye.

 

Romana ku di destpêkê de mirov – xwendevan- bixe meraqê, xwe bi mirov dide xwendin. Di hinek romanan de di destpêkê de meraq heye û piştî çend rûpelan mirov mijara meraqê fêm dike û dibêje ”him, fêm bû bê mesele çi ye” , lêbelê di romana ”Sê Terîş” de meraqa destpêkê hetanî dawiya romanê didome.Tevna her romanê cuda ye. Tevna romana ”Sê Terîş” û lihevûdu hûnandina bûyeran, bihevûdu ve girêdana nav beşan û herikandina pêvajoya cîhana romanê bi hûnereke edebî hatiye pêkanîn. Loma jî romaneke ku ji hêla hunera romanê ve baş û serketî ye, hatiye afirandin. Ji ber ku nivîskarê romanê helbestvan e- şaîr e- zimanê romanê jî, zimanekî edebî û lîrîk e. Ji xwe tevna romanê bi çend helbestên baş û xweş hatiye nexişandin.

 

Di romana “Sê Terîş” de nexşên siyasî û evînî, hestên welatparêzî û têkoşîna azadiyê, bi awayekî wêjeyî hatiye afirandin. Gerîllayên hêza çekdar, xerabiyên Hizbullahiyên xwînrêj û evîna Dilovan û Gulbiharê reng û coşî dide naveroka romanê.

 Di her romanê de çîrokek heye. Di vê romanê de jî çîroka jiyan, têkoşîn, evîn û bûyerên ku hatine serê Dilovan hene. Min berê jî di nivîseke xwe de gotibû; çîroka jiyan û têkoşîna her kurdeke welatparêz û şoreşger dikare bibe romanek. Xortekî kurd li Unîversîteyê dixwîne. Li wir beşdarê nav tevgera siyasî û rêxistinî ya welatparêzên kurd dibe. Paşê diçe çîya û dibe gerîllayê hêza çekdaran. Li çîyan, li hemberê leşkerên dagirker çalakîyan pêk tîne û demeke derbas dibe, nexweş dikeve û dawî di Ewropayê re derdikeve.

 

Çîroka vî xortî bi destê romannivîser tê hûnandin û bi îmaj, tevn û stîleke teknîkî ya şêweya edebî tê afirandin. Evîna Gulbihar û Dilovan, rewşa malbata Gulbiharê û paşê bûyera ku tê serê Gulbiharê gelek balkêş e. Heger nivîskar evîna Dilovan û Gulbiharê derxistana pêş û bûyeran li derdora evîna wan bihûnandana dê naveroka romanê hîn bêtir dewlemend bibana. Di her romana yekem de bibe nebe kêmanî hene. Di vê romanê de jî hinek kêmanî hene. Ez hêvî dikim dê nivîskar di berhema xwe ya duyem de dîqet bike û berhemeke hîn baştir biafirîne.

 

Lehengê romanê Dilovan ( di nav hêza çekdaran de navê wî Şervan e) li kafeteryayeke Ewropayê bi hevalê xwe Mervan re rûniştiye. Ew ê ji wî re bibêje pismamê te di operasyoneke şerî de şehît ketiye. Serdarê şehîd di heman demê de hevalê Dilovan ê Unîversîteyê jî ye. Loma jî, ew zû bi zû nikare ji wî re bibêje. Sohbet dirêj dibe. Meraqa Mervan dihêle ku Dilovan rûpelên bîranînên xwe yên dijwar yek bi yek bi qulipîne. Ji wî re behsa dema berê, rojên derbasbûyî bike. Çima wî dev ji Unîversîteyê berda, çawa û çima ew diçe çiyê û ya herî giring jî Mervan dikare çîroka evîna wî û Gulbihara hezkiriya wî bi wî bide gotin. Di romanê de gelek mijarên din jî têne qalkirin. Ez naxwazim bi tevahî behsa naveroka romanê bikim û nivîsa xwe dirêj bikim. Bila xwendevanên kurd vê romanê bixwînin û bibînin bê têde çi hene û çi tune.

 XWELÎ LI SERÊ NIVÎSKAR BE!

Di nav edebiyata kurdî de yên berhemkar hindik in, lê di nav edebiyata cîhanê de gelek nivîskarên berhemkar hene û wan gelek pirtûkên helbest, şano, kurteçîrok û roman afirandine. Yek ji wan nivîskarê ku herî berhemkare Balzac e. Wî ji sedî zêdetir roman nivîsiye. Dema min romana Lokman Ayebe ya bi navê ”Jar Lê Sermest” girt destê xwe ku ez bixwînim, min li berga paşî ya pirtûkê mêze kir, li wir çend gotinên derbarê romanê û nivîskarê wê de hebû. Gotinên wir bala min kişand û keyfa min anî. Li wir dibêje : ”Ev roman ji hêla pênûseke ciwan, di hundirê pêvajoyeke kin weke 13 rojan de hatiye nivîsandin. Li berga dawî wêneya nivîskarê ciwan heye. Nivîskarê ciwan di bîstsaliya xwe de bi kurdî roman dinivîse. Di vê temenê ciwan de bi kurdî romannivîsîn kar û xebateke pîroz e û divê nivîskarê ciwan bê pîrozkirin. Bi dîtina wêneya nivîskar ya li ser berg apaş a pirtûkê û xwendina wan rêzên derbarê nivîsîna romanê de, hîseke xist dilê min û bi min re di derbarê nivîskarê ciwan de hêvîyek çêkir. Min ji xwe re got : ”Aha vaye Balzac’ê me Kurdan.” Vî nivîskarê ciwan heger di ciwaniya xwe de roman nivîsiye û di ser de jî wî vê romana xwe ya 134 rûpelan (ku stîla nivîsê hurik e, normal bi qasê 200 rûpelan e) di 13 rojan de nivîsiye û bûyerên romanê di nav 5 rojan de derbas dibin û ji hemû tiştan girîngtir jî nivîskar bi cesaret, bi helwesteke mêrxasiyê di nav civakeke paşvemayî de mijareke ji fenomenên endîvîduwel hilbijartiye, nexwe ev nivîskarê ciwan ê Kurd dê weke Balzac bibe nivîskarekî bêhempa yê dema me. Min li ser çend gotinên berga paşî ji xwe re Balzac’ekî kurd keşif kir. Lêbelê, dema min rûpelên pirtûkê vekir û min di binê navê weşanxanê de tarîxa sala weşandina pirtûkê dît, ez ji xwe rem am şaş û ecêb. Çapa yekem a pirtûkê anku tarîxa weşandina pirtûkê 2004 e û di ser weşandinê de sê sal bihuriye. Di nav van sê salan de jî pirtûkeka din ya nivîskar derneketiye. Keyfa min di nav dilê min de ma û vêca min ji xwe re got : ”Xwelî li serê nivîskar be! Ma ka Xwedêgiravî di 13 rojan de roman nivîsîbû. Divê heta niha sî, çil roman binivîsandana(!) Wî di du mehan de romaneke binivîsandana heta niha dikir 18 roman, di şeş mehan de romaneke binivîsandana dikir 6 roman. Lê, hêj wî romana duyem jî neweşandiye. Hinek nivîskarên kurd hene, pirtûkeke diweşînin û êdî pirtûkek din naweşînin. Xuyaye ew bi çavên Ahmed Arîf li xwe dinêrin û xwe dişibînin wî. Ew dibêjin qey dê ew jî weke Ahmed arif bi pirtûkeke bibin navdar. De bila nivîskarên xwedî yek pirtûk li xwe negrin û lome nekin. Ez ji xwe re henekan dikim. Ez ji dil dixwazim ku ew pirtûkên xwe yên duyem jî biweşînin. Weşandina her pirtûkeka kurdî ji bo çand, ziman û edebiyata kurdî dewlemendiye, hêjayiye. Li ser romana Lokman Ayebe ”Jar Lê Sermest” çend nivîsên danasîn û analîzê hatin weşandin. Ji bo kul i gor min di romanê de gelek aliyên girîng û mijareke balkêş heye, ez dixwazim romanê binirxînim. Ez ê nivîsa xwe ya nirxandina romanê di demeke nêz de pêşkêşê xwendevanên kurd bikim.

 

ÇIMA NIVÎSKARÊN KURD PIRTÛKÊN HEVÛDU NAXWÎNIN?

 

- Gelek WEŞANGERên me berhemên bi kurdî naxwînin.

- Gelek NIVÎSKARên me berhemên bi kurdî naxwînin.

- Gelek XWENDEKARên me berhemên bi kurdî naxwînin.

- Gelek ROJNAMEGERên me berhemên bi kurdî naxwînin.

- Gelek AKTIVÎSTÊN XEBATA KURDÎ berhemên bi kurdî naxwînin.

Ez dikarin vê lîsteyê hê gelek dirêj bikim.

Li cihekî wekî Stenbolê, kovarek, pirtûkek tenê 8 heb were firotin, ev yek ji bo min ne hejmareke normal e.

 

Ev gotinên li jor aîdê rojnamevanê kurd Davut Ozalp e. Ew ji kurdî hez dike û bi kurdî dinivîse. Wî weke rojnamevanekî lêkolaye û gihîştiye vê encamê; nivîskar, weşanger, rojnameger û rewşenbîrên kurd bi kurdî naxwînin. Ev rastiya destnîşana rewşê ye û wehaye. Ez dikarim bibêjim ku birêz Davut Ozalp bi xwe jî bi kurdî dinivîse, lê bi kurdî naxwîne. Ew bila destê xwe bide ser wijdana xwe û rastiyê bibêje; gelo wî yek pirtûkeke min jî xwendiye?

 

Ez birêz Davut Ozalp pîroz dikim ku wî bi nivîsa xwe ya di malpera ”Diyarname. Com”ê de balê kişandiye ser vê mijarê. Çima nivîskarên kurd pirtûkên hevûdu naxwînin? Bi min jî ev mijareke girîng e û divê mirov li hember vê rewşê bêdeng nemîne, reaksiyon nîşan bide û mijarê şîrove bike û nivîsên rexneyî binivîse.

 

Welatê kurdan hatiye dagirkirin û ji alî dagirkeran ve psîkolojiya xwebiçûkbûnê di nav civaka kurd de hatiye belavkirin. Hinek rewşenbîr û nivîskarên kurd jî li pêşberê ronakbîr û nivîskarên netewa serdest û yên cîhanê xwe biçûk dibînin. Ew berhemên kurdî qels û tewş dibînin, pirtûkên kurdî hêjayê xwendinê nabînin. Divê kurd ji psîkolojiya xwebiçûkbûnê xilas bibin û li hêjayiyên xwe xwedî derkevin.

 

Berhemên kurdî hêjayiyên edebiyata kurdî ne. Kurd li hêjayiyên xwe xwedî dernakevin. Dibêjin giyayê hewşê tehl e. Kurd hevûdu naecibînin. Ew qîmet û rûmet didine kesên ji xelkê din, lêbelê nadine hevûdu. Lewre jî rewşenbîr û nivîskarên kurd pirtûkên hevûdu naxwînin.

 

Belê, nivîskarên kurd pirtûkên hevûdu naxwînin, li ser pirtûkên hev nivîsên danasînê, analîzê, nirxandinê nanivîsin. Hinek jê bi nivîskî di derbarê pirtûka yekê de nanivîsin, lêbelê bi gotin di derheqê pirtûkê de gelek paşgotinî dikin.

 

Helbet ji gotina nivîskarên kurd pirtûkên hevûdu naxwînin qesta min ne hemû nivîskarên kurd in. Di nav nivîskarên kurd de yên ku gelek pirtûkên kurdî dixwînin hene. Çend nivîskarên kurd , ku di nav wan de du nivîskarên jin jî hene ( Roza Kurd û Yildiz Çakar ) ji xwe ji xeynê pirtûkên kurdî pirtûkên tirkî qet naxwînin. Ez bi xwe çi pirtûkeke kurdî derdikeve, dikirim û dixwînim. Min li ser gelek pirtûkên helbestan, roman û kurteçîrokên kurdî nivîsên danasînê û nirxandinê nivîsiye. Yek kurdek nivîskar nikare bibêje ku ”min bi kurdî pirtûk weşand û Lokman Polat pirtûka min nexwend.” Lêbelê, ez dikarim bi dehan nav bidim ku wan yek pirtûkek min jî nexwendine. Nexwendina wan ji nivîskariya min tişteke kêm nake, lê halê wan ê nebaş, rewş û sewiya wan nîşan dide.

 

Çil – 40 – endamên ”Komela Nivîskarên Kurd li Swêd” , şêst – 60 – endamên ”Komela Nivîskarên Kurd li Amedê” , pênce – 50 – endamên ”PENa Kurd li Almanyayê” dike sedûpênce – 150 – û bi hindikayî 50 nivîskar jî neendamê tu komelan in, dike 200 nivîskar. Heryekê pirtûkek yan kovareke kurdî bikirin, dused -200- pirtûk tê firotin. Li ewropayê û li Tirkiye û Kurdistanê bi sedan komeleyên xêzikî, kulturî û rêxistinên sivîl yên civakî hene. Heryek pirtûkeke kurdî bikire, bi sedan pirtûkên kurdî dê bêne firotin.

 

Lêbelê, ne rewşenbîr û nivîskar, ne komele û saziyên çandî pirtûkên kurdî nakirin û birêvebirên wan jî naxwînin. Helbet dê rewş her tim weha nebe. Helbet dê rewşa hanê bê guhertin û di pêşerojê de dê pirtûkên kurdî bêne firotin û xwendin.